منافع آنان را تأمين خواهد كرد مخفيانه به‌سوى معاويه رفتند. [1]

در كنار عامل ياد شده، حمايت نكردن خواص جبهه حق از امام و بلكه خيانت آنان اعم از فرماندهان و اشراف كوفه و سران قبايل [2]- كه به نمونه‌هايى از آن اشاره كرديم- و سطحى نگرى عوام نسبت به مسائل و متأثر شدن آنان از تبليغات ويرانگر معاويه و توجه نكردن به رهنمودها و هشدارهاى امام مجتبى عليه السلام و پيروى بى قيد و شرط از سران خود دو عامل اساسى ديگر بود كه روحيّه انسجام و پايدارى نيروها را در برابر سپاه شصت هزار نفرى شام [3] در هم شكست و آنان را در سراشيبى سقوط و شكست حتمى قرار داد.

بگونه‌اى كه براى امام عليه السلام راهى جز پذيرش صلح باقى نماند.

پيشنهاد صلح‌

معاويه پس از تلاش‌هاى مقدماتى در ايجاد زمينه‌هاى صلح و دستيابى به اهداف مورد نظر در اين زمينه، نمايندگانى خدمت امام حسن عليه السلام فرستاد و به‌طور رسمى به آن حضرت پيشنهاد صلح داد و حاضر شد هر شرطى را از سوى امام مجتبى بپذيرد. طبق نقل طبرى و ابن اثير، معاويه ورقه سفيدى كه پاى آن را مهر كرده بود نزد امام حسن عليه السلام فرستاد و از او خواست هر شرطى كه مى‌خواهد بنويسد. [4]

امام حسن عليه السلام برغم رويارويى با مشكلات و كارشكنى‌هاى فراوان، همواره مصمم بر جنگ با معاويه بود. از اين رو در اين مرحله نيز پيش از آنكه پيشنهاد معاويه را بپذيرد در جمع ياران خود به سخن پرداخت و آنان را از نيرنگ‌هاى معاويه و آينده شومى كه با پذيرش صلح در انتظارشان هست، برحذر داشت و به پايبندى به مقام رهبرى و جهاد با

[1] شرح نهج البلاغه، ابن ابِی الحدِید، ج 16، ص 22. شاِید تعداد هشت هزار نفرِی که ِیعقوبِی نوشته همراه عبِیدالله شبانه به معاوِیه پِیوستند ظرف چند روز و طِی چند مرحله اقدام به فرار کرده باشند.

[2] بلاذرِی مِی‌نوِیسد: چهره‌هاِی سرشناس عراق نزد معاوِیه آمده بِیعت مِی‌کردند. نخستِین نفر خالد بن معمّر بود که به معاوِیه گفت بِیعت او به معناِی بِیعت تمامِی افراد قبِیله ربِیعه است. شاعرِی در اهمِیّت اِین بِیعت خطاب به معاوِیه گفت: به خالد بن معمّر اکرام کن؛ چه اگر او نبود تو به امارت نمِی‌رسِیدِی «انساب الاشراف، ج 3، ص 39».

[3] شرح نهج البلاغه، ابن ابِی الحدِید، ج 16، ص 26.

[4] تارِیخ طبرِی، ج 5، ص 162 و کامل، ج 3، ص 405.