آل بويه دانسته‌اند. [1] طى دوازده سال پس از آن، حسن و احمد برادران على بن بويه به ترتيب بر رى و كرمان و عراق چيره شدند و دولت آل بويه به سه شاخه اصلىِ بزرگ و يك شعبه كوچك در كرمان و عمّان تقسيم شد. فارس و خوزستان به برادر بزرگ، على، ايالت جبال و رى به حسن، و عراق به برادر كوچك احمد، سپرده شد. [2]

2. حاكمان آل بويه‌

1- 1. عماد الدوله على بن بويه (مؤسس حكومت آل بويه در فارس)

پس از چيرگى على بر فارس، قدرت او بالا گرفت و با كشته شدن مرداويج به دست تركان شورشى و شكست دادن ياقوت، خليفه عباسى «الراضى باللّه» را در مقابل دريافت هشت ميليون درهم در سال، راضى كرد تا خلعت و فرمان فارس را به او بدهد.

فرمان و خلعت خليفه را ابوعيسى يحيى بن ابراهيم مالكى از سوى ابن مقله، وزير الراضى بالله، به فارس آورد. وى مأمور بود تا پس از دريافت مبلغ مورد نظر، فرمان و خلعت را تحويل دهد؛ ولى عماد الدوله او را فريفت و فرمان و خلعت را به زور از او گرفت و نماينده خليفه را آن قدر نگه داشت تا در سال بعد، درگذشت. و آن مبلغ را نپرداخت.

على بن بويه در سال 324 هجرى برادر كوچك خود احمد را به تصرف كرمان گسيل داشت و به قولى، خود به آن ديار لشكر كشيد و آنجا را متصرف شد. سپس به فرمان او احمد به اهواز و بصره لشكركشى كرد و آنجا را تسخير كرد. حسن بن بويه نيز به اشارت برادرش به رى حمله و آنجا را تصرف كرد.

على بن بويه برادر خود احمد را از اصطخر فراخواند و با سپاهى به همراه بريدى [3] روانه اهواز نمود كه به تصرف خليفه عباسى درآمده بود. او علاوه بر اهواز (سال 326 ق)، توانست بغداد را به سال 334 هجرى به تصرف خود درآورد. [4]

[1] . تاريخ تشيع در ايران، ج 1، ص 31-32؛ دائرة‌المعارف بزرگ اسلامى، ذيل عنوان «آل بويه»

[2] . دائرة‌المعارف بزرگ اسلامى ذيل عنوان «آل بويه»

[3] . ابو عبد الله بريدى پس از خيانت به ياقوت و كشته شدن او بر اهواز سلطه يافت كه خليفه عباسى آن را از چنگ وى درآورد. بريدى به فارس گريخت و على بن بويه را تحريك به تصرف بغداد كرد. (تاريخ تشيع، ج 1، ص 34)

[4] . تاريخ تشيع، ج 1، ص 32-34؛ دائرة‌المعارف تشيع، ذيل عنوان «آل بويه»