معابد، محراب اهل سنت را تغيير دهند و مؤذنان كلمه «اشهد ان عليا ولى الله» را در اذان بعد از شهادتين گفته در عقب حى عليتين، يعنى حى على الصلوة و حى على الفلاح، جملتين حى على خير العمل و محمد و على خير البشر را تكرار نمايند. و فرمان واجب الاذعان به صدور پيوست كه من بعد هر كس خلاف مذهب اماميه نماز گزارد، تيغ بندان عتبه عليه، سرش را از تن جدا سازند و جاهلان و متعصبان كه قبل از اعلاى ولاى شاه ولايت در شهر و ولايت، محبان و شيعيان را تعذيب و ايذا مى‌نمودند، در آتش انتقام بگذارند، لاجرم در آن اوقات و اوان، عرصه مملكت آذربايجان به آب تيغ بى‌دريغ غازيان از لوث وجود بسيارى از جهّال و اهل ضلال پاك گرديد و دين حق رواج تمام پيدا كرده و خروش فرقه ناجيه و طايفه به گوش مُسبّحان ملاء اعلى رسيد. [1]

4. تحول مذهبى در ساير شهرها

پيش از به قدرت رسيدن صفويه، در مناطق و شهرهاى گيلان مذاهب گوناگون اسلامى مانند زيدى، اسماعيلى، حنبلى، شافعى وجود داشت. پس از به قدرت رسيدن صفويه حاكم گيلان، سلطان احمد خان به دربار احضار شد و مذهب شيعه را پذيرفت و پس از بازگشت به گيلان مردم را به تشيع دعوت كرد و به تدريج مردم گيلان به مذهب اماميه روى آوردند.

شاه اسماعيل ميان سالهاى 908 تا 915 قمرى توانست، آذربايجان، عراق عجم، سمنان، فارس، يزد، خوزستان، كردستان، گيلان، مازندران و ديگر بخشهاى ايران را تصرف كرده، مطيع خويش سازد و مذهب تشيع را رسميت بخشد، ولى بخش اعظم خراسان به اشغال ازبكها درآمد. پيش از حمله آنها، مردم آنجا تلفيقى از سنى و شيعه و تصوف بودند و در كنار يكديگر زندگى مى‌كردند. شاه اسماعيل و علماى شيعه خواستار حل مسئله ازبكها با مذاكره بودند كه آنها با جوابهاى تند و متهم كردن شيعه به كفر از شاه اسماعيل خواستند كه مذهب شيعه را ترك نمايد. شاه اسماعيل چون ديد مسئله خراسان با مذاكره قابل حل نيست، به آنجا حمله كرد و سپاه شيبك خان ازبك را شكست داد و سراسر خراسان و هرات، مرو، قندهار تا رود آمويه را به دست آورد و مذهب شيعه را در سراسر اين نواحى مذهب رسمى اعلام كرد. [2]

[1] . تاريخ تشيع در ايران، ج 2، ص 758 به نقل از ايران در روزگار شاه اسماعيل و شاه‌طهماسب صفوى، ص 125-126

[2] . ر. ك: تاريخ تشيع در ايران، ج 2، ص 771-779؛ تاريخ ايران باستان...، ص 473-474؛ خان‌بابا، بيانى، تاريخ نظامى ايران جنگهاى دوره صفويه، ص 371-385