4. دوران كريم خان زند

پس از كشته شدن نادر (1160 ق) به دست همراهانش، سران سپاه وى در هر گوشه‌اى از ايران سر به شورش برداشتند، و خود را حاكم آن منطقه دانستند. تا آنكه كريم خان زند توانست پس از چهارده سال جنگ همه مدعيان را از ميان بردارد و يا زير نفوذ خويش درآورد. وى در ماه صفر 1179 قمرى وارد شيراز گرديد و آن شهر را پايتخت خود قرار داد.

ايل زند پيرو مذهب تشيع بودند. كريم خان به تقليد از سلاطين صفويه، در ايام محرم به اقامه مراسم عزادارى مى‌پرداخت. بديهى بود كه مقيد بودن وى به آداب مذهبى كه شعار ايرانيان بود در توجه عمومى نسبت به وكيل زند تأثير بسزايى داشت. او نسبت به مذهب تعصب نداشت و عقايد دينى را مانع انجام مقاصد و امور سياسى قرار نمى‌داد. او به پيروان تمام اديان احترام مى‌گذاشت و از لحاظ تعهدات اجتماعى و مقررات كشورى، ميان افراد ملت تفاوتى نمى‌نهاد و اگر فردى از پيروان يكى از اديان، مورد ستم مسلمانى قرار مى‌گرفت، از وى حمايت مى‌كرد.

كريم خان با اينكه به نقل مورخين، خواندن و نوشتن نياموخته بود، نسبت به دانشمندان و علماى مذهب احترام قائل بود و به طبقه عرفا و مشايخ علاقه‌مند بود و حضور برخى از وزارى علم دوست مانند ميرزا محمدحسين فراهانى و ميرزا محمدجعفر، از منشيان قديم نادر كه امور كشورى را اداره مى‌كردند، در ترويج علم و معارف آن عصر بى‌تأثير نبود. [1]

5. دوران قاجار

مورخين، دوره قاجار را دوران انحطاط مادى و معنوى ايران مى‌نامند. شرح زيانهايى كه در مدت حكمرانى سلاطين قاجار بر اين كشور رفته، كتاب مفصلى را مى‌طلبد.

در آغاز سلطه قاجار، آغا محمد خان توانست كشور متحدى را تشكيل و كشور را از حالت ملوك الطوايفى نجات دهد، ولى براى رسيدن به قدرت خونريزى‌هاى بسيار كرد و حتى به برادران و عموزادگان خويش رحم نكرد. [2]

[1] ر ك همان ص 141 171 و ص 159 160

[2] تاريخ كامل ايران ص 590 تاريخ دو هزار و پانصد ساله ايران ج 3 ص 226 227