شيرازى كه مخالف دادن امتياز تنباكو به انگليس بود وقعى ننهادند كه عاقبت ميرزا، فتواى تحريم تنباكو را صادر كرد. پس از آن نيز به مقابله با فتوا پرداخته، دست به اكاذيب و شايعات زدند و نسخه‌هاى آن را جمع نمودند، ولى چون اينها فايده‌اى نبخشيد و نهضت مردم بالا گرفت و شعارها متوجه شخص شاه شد، مجبور به لغو كلى امتياز گرديد و انگلستان متحمل ضرر بسيار سنگينى شد. [1]

امام خمينى مى‌فرمايد:

قضيه تنباكو در زمان مرحوم ميرزا به اينها فهماند كه با يك فتواى يك آقايى كه در يك دِه در عراق سكونت دارد، يك امپراتورى را شكست داد و سلطان وقت هم با همه كوششى كه كرد براى اينكه حفظ كند آن قرارداد را نتوانست، حفظ بكند و مردم ايران قيام كردند و شكستند آن پيمانى كه آنها داشتند. [2]

در دوران مظفرالدين شاه نيز تحت تأثير گسترش نفوذ غرب، روابط دربار با عالمان دينى به سردى گرائيد كه حضور روحانيون در نهضت مشروطيت و فعاليتهاى سياسى آنها به عنوان يك نيروى مخالف و معترض واكنشى به اقدامات غرب‌گرايانه حكومت بود. [3]

6. نهضت مشروطيت و نقش بزرگان تشيع‌

حوادث و وقايع نهضت مشروطيت فراوان است و عواملى چند در پيدايش آن‌ها نقش داشت.

يكى از مهم‌ترين آنها مراجع و بزرگان مذهبى بودند كه با آگاهى بخشيدن و بسيج مردم، مبارزه غير فعال مردم را تبديل به مبارزه فعال نمودند.

علماى بزرگى كه در اين نهضت نقش مهمى داشتند عبارت بودند از: آيت الله طباطبايى، آيت الله سيد عبداللَّه بهبهانى، آيت اللَّه شيخ فضل اللَّه نورى و بزرگان نجف چون آيت اللَّه تهرانى، آيت اللَّه خراسانى، آيت اللَّه مازندرانى نيز با اين نهضت همراهى كردند.

[1] . تاريخ دو هزار و پانصد ساله ايران...، ج 3، ص 191-174؛ ر. ك: تاريخ شيعه، ص 310-313؛ سيد جلال الدين، مدنى، تاريخ سياسى معاصر ايران، ص 15-30

[2] . تروجنى، سيد محمد هاشمى و حميد بصيرت‌منش، تاريخ سياسى معاصر ايران از ديدگاه امام خمينى، ص 44

[3] . فريدون، اكبرزاده، نقش رهبرى در نهضت مشروطه، ملى نفت و انقلاب اسلامى، ص 45-46