مبانى دين زرتشتى، مردم را از اين دين بيزار ساخته و آنان را آماده پذيرش اعتقادات نوين بهترى كرده بود. [1]

با حمله مسلمانان به ايران و فتح آن، اسراى ايرانى با دين مبين اسلام آشنا شدند و آن را برتر از كيش خود يافتند، و اسلام را با آغوش باز پذيرفتند. آنان پس از اسلام آوردن، آزاد شدند و به عنوان «موالى» معروف گشتند.

اگرچه اصطلاح موالى، مفهوم بنده آزاد شده را در خود داشت، ولى پس از فتوحات مسلمانان اين مفهوم به مردم گوناگون غير عرب گسترش يافت و به همه ايرانيان ساكن عراق و كوفه «موالى» اطلاق مى‌شد. [2] از اين رو كوفه را مى‌توان مركز تجمع موالى دانست.

4. كوفه پايگاه تشيع‌

انتقال مركز خلافت از مدينه به كوفه در زمان حكومت حضرت على (ع) مهم‌ترين نقش را در رشد تشيع در اين شهر داشت، گرچه حكومت عمار ياسر در دوران خلافت عمر بر اين شهر در زمينه‌سازى آن بى‌تأثير نبود.

منطقه عراق بيش از چهار سال شاهد حكومت عدل امام على (ع) بود و عموم مردم به طور مستمر در پرتو رهنمودهاى حضرت على (ع) در ابعاد اعتقادى و سياسى پرورش يافتند، اضافه بر اين، زندگى و روش عملى اسلامى و نمونه على (ع) محبوبيت وى را بيشتر كرده بود و تجربه عينى مردم در فاصله جنگ با ناكثين و قاسطين و سپس با خوارج به طور طبيعى، مرزبندى اعتقادى را به گونه‌اى معيّن مى‌كرد كه تشيع در مقابل انديشه‌ها و مواضع عثمانى و خارجى قرار گيرد.

افزون بر اين، توضيحاتِ گسترده امام در مورد اهل بيت (ع) كه نهج‌البلاغه مشحون از آنهاست و طرح محوريت و اساس جامعه اسلامى بودن اهل بيت (ع) و خرده‌گيرى از شيوه عملكرد خلفاى گذشته در شكل اداره جامعه، پايه امامت شيعى و تشيع اعتقادى را در عراق تقويت كرد.

[1] . ر. ك: سعيد، نفيسى، تاريخ ايران از انقراض ساسانيان تا انقراض امويان، ص 19 و ص 23

[2] . تشيع در مسير تاريخ، ص 102