پس از شهادت على (ع) و در طول حكومت شش ماهه امام حسن (ع)، حمايت از تشيع ادامه يافت و مردم با آن حضرت بيعت كردند. آنان گرچه در جنگ با معاويه حاضر به پذيرش امام بدون جنگ شدند و امام مجبور به صلح و كناره‌گيرى از حكومت شد، ولى عده‌اى از شيعيان با انتقاد از امام، وى را خوار كننده مؤمنين خواندند. امام نيز در دفاع از خود فرمود: به دليل حفظ شيعيان و اهل بيت دست به چنين حركتى زده است. در حقيقت امام خود را تنها يافته بود و با وجود اندك شيعيان واقعى اميدى به پيروزى نداشت و جنگ را نيز جز نابودى كامل شيعه نمى‌ديد كه در آن صورت معاويه كمترين اثرى از شيعه باقى نمى‌گذاشت. اما همين شيوه برخورد امام موجب شد تا درصد قابل توجهى از مردم كوفه شيعه ماندند.

تشيّع در عراق ريشه دوانده بود و قوى‌تر از آن بود كه مزدوران معاويه امثال زياد و پسرش- عبيداللَّه- بتوانند ريشه آن را بخشكانند. شيعيانى همچون، رشيد هجرى، ميثم تمار و يا كميل بن زياد به دليل دوستى على و برائت نجستن، سرشان بر دار رفت و يا زبانشان از پشت گردن آن‌ها بيرون كشيده شد! اين گونه افراد در دوره‌هاى بعد بيشتر شدند. آنها پس از شهادت امام حسن (ع) همراه شيعيان سياسى به تشكّل خود ادامه داده و خواستار آن بودند تا فرزند ديگر امام على (ع)، يعنى امام حسين (ع) رهبرى را به دست گيرد؛ اما او نيز به علت صلح برادرش امام حسن تا معاويه زنده بود از اين امر سر باز زد، ولى پس از معاويه به نداى شيعيان كوفه پاسخ مثبت داد. اگر شيعيان كوفه حضرت را حمايت نكردند عمدتاً به دليل ايجاد موانعى بود كه ابن زياد در اين راه ايجاد كرد، گرچه شمارى از كوفيان نيز خيانت كردند.

ظهور جريان توابين و قيام مختار و غلبه وى و بعدها حمايت از زيد بن على نيز نشان داد كه پس از گذشت چند دهه هنوز كوفه در آتش تشيع مى‌سوزد. [1]

5. علل گرايش موالى به تشيع‌

عواملى چند موجب گرايش موالى به تشيع و رشد و گسترش آن گرديد:

يك. تبعيضات نارواى خلفا و امويان نسبت به موالى؛ عربها كه پيش از اسلام بهره‌اى از

[1] . ر. ك: تاريخ تشيع، ج 1، ص 101-104