مهم‌ترين خاندانِ عرب مقيم قم، طايفه اشعريون بودند كه شمارشان را تا شش هزار تن نوشته‌اند. [1] آنها از قبايل مشهور يمن بودند كه نسبشان به اعراب قحطانى مى‌رسيد. آنان از قبايل نامدار، نقش‌آفرين و پرنفوذ در نواحى مختلف يمن به شمار مى‌آمدند و در ميان قبايل عرب، به نيك‌خويى، شرافت و جوانمردى شهره بودند.

اشعريان از معدود قبايلى هستند كه با ميل و رغبت به اسلام گرويدند و از سرزمين خود براى پشتيبانى از رسول خدا (ص) به مدينه هجرت كردند و اسلام آنها به شايستگى از جانب رسول خدا پذيرفته شد. اشعريان در مدينه نقش بارزى در گسترش اسلام ايفا كردند. آنها در دوره فتوحات اسلامى از اركان سپاه اسلام به شمار آمدند. از مفاخر ايشان در اين دوره، مالك بن عامر اشعرى است كه به هنگام فتح مدائن، سوار بر اسب به فرات زد. اقدام جسورانه وى، به سپاه اسلام جرأت بخشيد تا به دنبال وى از فرات بگذرند. وى برخلاف ابوموسى اشعرى، از ياران استوار گام على در جنگ صفين بود. از ديگر سرداران فتوحات، ابوموسى اشعرى بود كه قبيله اشعرى در سپاه او شمشير مى‌زدند و بسيارى از شهرهاى ايران، از جمله قم را فتح كردند.

برخى اشعريان پس از فتوحات در بخشى از نواحى ايران، به احتمال قوى در دوره خلافت عمر به كوفه آمدند و در همان‌جا مستقر شدند و در تحولات سياسى، اجتماعى و فرهنگى در عراق و به دنبال آن جهان اسلام، نقش برجسته‌اى ايفا كردند. [2]

2- 1. علت مهاجرت اشعريان به قم‌

در علت مهاجرت اشعريان از كوفه به قم، بنا به گفته مؤلّف تاريخ قم، اختلاف وجود دارد. به روايتى، مالك بن عامر اشعرى از ياران استوارگام على (ع) در جنگ صفين بود. سائب فرزند وى نيز از بزرگان كوفه و دلاور مردان عرب بود كه به يارى مختار شتافت و از فرماندهان ارشد سپاه وى به شمار مى‌رفت و در سال 67 هجرى در كنار مختار و در مصاف با لشكر مصعب بن زبير، كشته شد.

[1] . همان، ص 181

[2] . همان، ص 181-182؛ تاريخ تشيع، ج 2، ص 164-166