2- 2. مرجعيت علمى اشعريان‌

مكتب علمى اشعريان، مكتب اصيلى است كه در پيوند مستحكم و عميق با ائمه (ع) شكل گرفته بود. از اين رو مورد اعتماد ديگر حوزه‌هاى علمى شيعى در كوفه و سپس بغداد و نجف واقع شد و از اعتبار و مرجعيت والايى برخوردار گرديد. اين توثيق و اعتبار، در بالاترين درجه، مورد تأييد و امضاى امامان شيعه (ع) بود و آنان خود، اين مرجعيت و اعتبار را به اشعريان بخشيده بودند. [1]

3- 2. حوزه قم‌

چنان‌كه گفته شد، قم، از نخستين شهرهايى است كه مردم آن، مذهب تشيّع را پذيرفتند و امامان شيعه (ع)، بارها از اين سرزمين به نيكى ياد كرده‌اند. اين شهر، پايگاهى براى تشيّع و همواره شاهد حضور شاگردان ائمه (ع) بوده است. بسيارى از راويان شيعه را اهالى قم تشكيل مى‌دهند و اين شهر پس از كوفه در قرن سوم هجرى، مركز نشر حديث اماميه گرديد. سخت‌گيرى‌هايى كه در عراق از سوى عباسيان به فقها و علماى شيعه مى‌شد، از علل انتقال مدرسه علمى عراق به ايران بود. بزرگ‌ترين محدّثان و فقهاى شيعه اماميه پس از غيبت كبرا (329 ق) تا نيمه اول قرن پنجم در شهر قم و رى زندگى مى‌كردند و كتب حديثى مهمى تأليف كردند. علمايى همچون كلينى (م 328 ق)، على بن حسين بن بابويه، پدر شيخ صدوق (م 329)، ابن قولويه (م 369 ق) شيخ صدوق (م 381 ق) و محمد بن حسن صفّار، در اين قرن، تلاشهاى علمى بسيارى در قم به انجام رساندند.

عمده روايات كلينى در «الكافى» مأخوذ از مشايخ قم است كه اين خود، نشان از اقامت طولانى وى در اين شهر و بهره‌گيرى او از منابع آن حوزه، خصوصاً كتابخانه استادش على بن ابراهيم قمى دارد.

در قرن پنجم و ششم (دوره سلجوقيان)، قم، مركزى بزرگ براى فقها و علماى شيعه بود و از شهرهاى ديگر براى تحصيل به اين شهر مى‌آمدند و مدارس پُر رونق بود. [2]

[1] . تاريخ تشيع، ج 1، ص 175-176

[2] . تاريخ تشيع، ج 2، ص 324، به نقل از النقض، ص 164 و 390؛ ر. ك: تاريخ تشيع در ايران... ج 1، ص 208-218