خواهد كرد و ما نبايد يكى را محكوم كنيم و موضع مشخصى درقبال آنان اختيار كنيم.

اين يكى از گروههاى فكرى توجيه گربود.

عقيده به ارجاء مورد پسند ستمگران وخلفاى منحرف بنى اميه و بنى عباس بود و مأمون عباسى اعتقاد به ارجاء رادين پادشاهان شمرده است. [1]

جبريّه نيز از ديگر توجيه گران ظلم و ستم اموى بودند. آنان همه چيز را به تقدير، جبر و خواست خدا منسوب مى‌كردند و به اعتقاد آنان حكومت معاويه، عبدالملك، يزيد وهشام خواست خداست، پس نبايد به خواست خدا اعتراض كرد و بايد تحمل نمود.

اعتزال نيز طرز تفكرى ديگر بود كه با اعتقاد به جواز مقدم شدن فاضل بر مفضول، توجيه گر خلافت امويان بود و آن را خلاف شرع نمى‌شمرد.

امام عليه‌السلام با موضعگيرى خود، اين افكار انحرافى توجيه‌گر را ابطال مى‌كرد و راه صحيح را نشان مى‌داد كه به بعضى از موضعگيريهاى امام اشاره مى‌كنيم.

1- امام و حسن بصرى: حسن بصرى از رهبران فكرى زمان بود. خدمت امام رسيد تا سؤالاتى را مطرح كند. امام از وى پرسيد: آيا توفقيه اهل بصره هستى؟

حسن- چنين گفته مى‌شود.

امام- آيا در بصره كسى هست كه تو از وى تعليم بگيرى؟

حسن- نه (يعنى من رهبر فكرى هستم)

امام- سبحان الله، كار بزرگى را به عهده گرفته‌اى. مطلبى از تو به من رسيده كه نمى‌دانم برتو بسته‌اند يا قول توست؟ گمان مى‌كنند كه توگفته‌اى: خداوند خلق را آفريده و امور آنان را به خودشان واگذاشته است. (وآنان دراعمال خود آزادند وخداوند علم به اعمال آينده آنان ندارد).

امام براى اثبات باطل بودن كلامش پرسيد: اگر خداوند دركتابش به كسى بگويد:

تو درامان هستى، آيا بعد از اين كلام خدا او را خوفى هست؟

حسن گفت: نه (در صورتى كه بنابر قول او هيچ امنيتى براى او نيست چون او آزاد است‌

[1] - حياة الامام محمدالباقر، ج 2، ص 85