«ازارقه» و «نجديه» از فرق اوليه و «اباضيه» از فرقه‌هاى موجود آنهاست.

ازارقه پيروان نافع بن ازرق (مقتول به سال 65 هجرى) از فرقه‌هاى افراطى خوارج بودند كه تا سالها مشكل عمده حكومت‌ها به حساب مى‌آمدند. مناظره امام باقر عليه السلام با يكى از رهبران اين گروه قبل از اين ذكر شد. عقايد خاص اين گروه عبارتند از:

1- مخالفان آنان همگى مشركند.

2- آن عده از همفكرانشان كه براى جنگ همراه آنان هجرت نكرده‌اند، مشركند.

3- كشتن اولاد و زنان مخالفان جايز است.

4- تقيه جايز نيست نه در كلام و نه در عمل.

5- مرتكب كبيره مرتد ملّى است.

6- مملكت مخالفان دار كفر است و هجرت از آن واجب و .... [1]

نجديّه: بعد از آن كه نافع آراى فوق را اظهار كرد، گروهى از خوارج از وى جدا شدند و در يمامه به نجدة بن عامر ملحق شدند و به »نجديه» معروف گشتند. البته آنان خود نيز متفرق و منشعب شدند. در هر حال نجديه آراى معتدل‌ترى نسبت به ازارقه داشتند. آنان تقيه را جايز شمرده، قتل كودكان مخالفان را حرام شمرده و كسانى كه از همراهى آنان به عذر يا ضعف باز ايستاده بودند را معذور مى‌شمردند.

اباضيه گروهى ديگر از خوارج مى‌باشند كه پيرو عبدالله بن اباض (متوفاى سال 86) هستند و الان نيز در عمان و شمال آفريقا وجود دارند. اباضيه بنابر ادعاى مؤلفان فعلى خودشان بسيارى از عقايد خوارج را انكار مى‌كنند و حتى خود را از خوارج هم‌

[1] - بحوث فى الملل و النحل، ج 5، ص 196-197