علل و عوامل صلح‌

به طور كلى سه عامل نقش اساسى در انعقاد صلح داشت:

الف- خيانت خواصّ‌

فاجعه فرار عبيدالله بن عباس كه فرار دو سوم سپاه مَسْكِنْ را به دنبال داشت، ضربه مهلكى بود كه آمادگى جهاد را از امام (ع) و ياران اندكش سلب كرد. يعقوبى مى‌نويسد:

معاويه كسى نزد عبيدالله فرستاد و براى او يك ميليون درهم معين كرد و او با هشت هزار نفر از يارانش به معاويه ملحق شد. [1]

فرار هشت هزار نفر از دوازدهم هزار نفر از سپاه، آن هم به همراهى پسر عمّ امام (ع)، روحيه تمرّد و نافرمانى را در باقيمانده سپاه مسكن و از آنجا به سپاه مدائن گسترش داد.

ب- ضعف معنوى سپاهيان‌

فرار امثال عبيدالله و نيز اشراف و رؤساى قبائل، روحيه و نيروى معنوى را كه رمز اصلى پيروزى است، بيش از پيش از پيروان آن حضرت زائل نمود و آنان نيز تصميم به فرار گرفتند.

محقق عاليقدر آل ياسين در باره سطح روحيّه سپاه امام (ع) بعد از فرار عبيدالله مى‌گويد:

امام حسن (ع) در مسكن بازمانده‌اى از سپاه اصلى خود داشت كه پس از خيانت فرمانده و فرار هشت هزار نفر از سربازان، فقط يك معجزه مى‌توانست در آنها روحيه و نيروى معنوى بدهد. در مدائن هم مجموعه‌اى از اشباح مى‌زيستند كه اغتشاشات عداوت‌آميز و پياپى آنان از مقاصد پليدشان خبر مى‌داد. به دست آنان نه اميد خوابانيدن فتنه مى‌رفت؛ و نه گمان اقدام به كارهاى بزرگ يا اداره ميدان جنگ. [2]

ج- نابرابرى دو سپاه‌

سپاه امام (ع) علاوه بر ضعف معنوى و كيفى، از نظر كمّى نيز با سپاه شام موازانه نداشت.

[1] تارِیخ ِیعقوبِی، ج 2، ص 214.

[2]، صلح الحسن، ص 173.