كدام گروه مى‌توانست تكيه گاه مأمون باشد؟

براى آگاهى از شرايط سياسى آغاز حكومت مأمون لازم است به عمده‌ترين گروهها و دسته‌هايى كه در آن مقطع زمانى مى‌زيستند و از اعتبار و نفوذ سياسى برخوردار بودند اشاره كرده موضع آنها را در برابر حكومت نوپاى مأمون ارزيابى نماييم و ببينيم وى به كداميك از آنها مى‌توانست اعتماد كند. اين گروهها عبارت بودند از:

الف- ايرانيان‌

مأمون كه در سايه تدبير و تلاش «فضل بن سهل» ايرانى و حمايت ايرانيان از او در برابر امين، به حكومت رسيده بود، بيش از گروههاى ديگر مى‌توانست به اين قشر تكيه كند و از موقعيت و محبوبيّت خود در ميان ايرانيان بويژه مردم خراسان براى تحكيم پايه‌هاى حكومت خويش بهره جويد. ولى بر خلاف انتظار، او پس از استقرار بر مسند خلافت، وعده‌هايى را كه به مردم خراسان داده و گفته بود همه سعى خود را در جهت تأمين امنيّت و رفع ظلم و جور از آنان به كار خواهد گرفت، به فراموشى سپرد و نسبت به آنان بناى ستمگرى گذاشت. [1]

مأمون در آغاز خلافت خويش همه اختيارات را به وزير خود «فضل بن سهل» سپرد و او، از قدرت و موقعيّت به دست آمده به نفع خود و خاندانش بيشترين استفاده را كرد.

يكى از اقدامات فضل كه خشم دو تن از سرداران زبده سپاه مأمون به نامهاى «طاهر بن حسين» و «هرثمة بن اعين» و هواداران ايشان را برانگيخت و آنان را نسبت به حكومت دلسرد كرد، اين بود كه وى مناطق وسيعى را كه آن دو نفر با رنج و زحمت فراوان از چنگ نيروهاى امين درآورده بودند گرفت و برادرش «حسن بن سهل» را فرمانرواى مطلق آن مناطق كرد.

در پى اين اقدام فضل و سوء تدبير «حسن بن سهل» فرياد اعتراض و مخالفت از هر سو بلند شد و در بعضى نقاط، شورشيان موفق شدند نيروهاى حكومت را شكست دهند.

[1] - الحياة السياسيّة للامام الرّضا (ع)، ص 179 به نقل از امپراطورية العرب، ژنرال كلوپ، ترجمه خيرى حمّاد، ص 570