از سوى ديگر، مأمون «محمود بن عبدالكريم» را مسؤول خراج كرد. وى، فوق توان اقتصادى مردم از آنان ماليات گرفت، ارزاق عمومى را كاست، خواص را منكوب كرد و آنان را گروه‌گروه پراكنده ساخت. او براى خوش‌خدمتى به ارباب خود مردمى را كه قدرت پرداخت ماليات نداشتند، تحت فشار و شكنجه قرار داد؛ بگونه‌اى كه گروهى از پرداخت ماليات سر باز زدند و گروهى ديگر در خراسان با «طاهر بن حسين» درافتادند. [1]

فقر وقحطى سال 201 هجرى كه گريبانگير مردم خراسان، رى و اصفهان شد و بر اثر آن بسيارى از مردم جان خود را از دست دادند، دليلى آشكار بر بدرفتارى مأمون و ديگر گردانندگان دستگاه خلافت نسبت به مردم اين سامان است. [2]

سياست ظالمانه مأمون نسبت به ايرانيان و برملا شدن چهره نفاق و خودكامه او سبب شد كه آنان از پشتيبانى وى روى برتابند و به علويان متمايل گردند. [3]

ب- نژاد عرب‌

پيش از به خلافت رسيدن مأمون، افراد و گروههايى با به حكومت رسيدن وى بشدّت مخالف بوده و از امين حمايت مى‌كردند. اينان عبارت بودند از «زبيده» همسر هارون، داييهاى امين، برمكيان، بويژه فضل بن يحيى برمكى، فضل بن ربيع و بسيارى از عربها.

[1] - الحياة السياسيّة للامام الرضا (ع)، ص 179 به نقل از: رسائل الجاحظ، ج 2، ص 207

[2] - ر. ك: كامل، ابن اثير، ج 6، ص 340

[3] - لازم به يادآورى است كه آغاز گرايش و اظهار محبّت ايرانيان به اهل بيت پيامبر (ص) به دوران حكومت حضرت على (ع) برمى‌گردد. پيش از اسلام با توده مردم ايران بر اساس اين منطق رفتار مى‌شد كه آنان براى خدمت به طبقۀ حاكم آفريده شده‌اند و بر مردم واجب است كه بى چون و چرا اوامر حكمرانان را اجرا كنند.

با طلوع خورشيد اسلام و تابش انوار تعاليم فطرى و عدالت گستر آن بر قلب ايرانيان، آنان با ميل و خرسندى اسلام را پذيرفتند و در راه نشر و استقرار تعاليم آن تلاش فراوان كردند. اما از آنجايى كه بجز اميرمؤمنان (ع) تمامى كسانى كه بر مسند خلافت اسلامى تكيه زدند از اسلام ناب بهره‌اى نداشتند و جهت‌گيرى و سمت حركتشان احياى عادات دوران جاهلى و عصبيّتهاى قبيله‌اى و نژادى بود، ايرانيان از آنان فاصله گرفتند و به حضرت على (ع) و دودمانش روى آوردند.

تظاهر عباسيان در آغاز دولت خود به دوستى اهل‌بيت (ع) براى جلب نظر بيشتر ايرانيان و عكس‌العمل مردم خراسان در جريان شهادت يحيى بن زيد و تظاهر مأمون به دوستى خاندان پيامبر (ص) براى جلب حمايت بيشتر مردم خراسان، همه گوياى اين است كه نقاطى از ايران بويژه خراسان از مدتها پيش از به قدرت رسيدن عباسيان، شيعه و علاقه‌مند به اهل‌بيت (ع) بودند. براى آگاهى بيشتر به خدمات متقابل اسلام و ايران، شهيد مطهرى ج 1، ص 120-140، انتشارات صدرا، 1362 رجوع كنيد