ج- علويان‌

علويان از جمله گروههاى شناخته شده و متنفذ دوران حكومت مأمون بودند. آنان بيش از ديگر گروهها با حكومت وى مخالفت داشتند؛ چون آنان عباسيان را غاصب خلافت مى‌دانستند و در ميان خود كسى را كه براى تصدى مقام خلافت شايسته‌تر از همه عباسيان بود سراغ داشتند.

مأمون از ديدگاه علويان، جزو دودمانى به شمار مى‌آمد كه بيش از سلسله امويان با اسلام و پيشوايان واقعى آن به مخالفت برخاسته و موجبات اذيّت و آزار و كشتار مسلمانان و غارت اموال ايشان را فراهم ساخته بود. از اين رو، علويان و تعداد زيادى از مردم ديگر از همان ابتدا از بيعت مأمون سر باز زدند و در صدد مخالفت با وى و شورش عليه حكومت او برآمدند.

وضع مردم بغداد آن گونه بود كه مأمون توصيف كرد. مردم كوفه نيز كه از شيعيان على (ع) بودند- با مأمون بيعت نكردند و همچنان با وى مخالف بودند تا زمانى كه «عباس‌بن موسى» برادر امام‌رضا (ع) بدان‌جا رفت و مردم را به بيعت مأمون فراخواند. آنان- جز تعدادى اندك- از دعوت‌او سرپيچى‌كرده‌گفتند: اگر براى مأمون و پس از او براى برادرت (حضرت رضا (ع)) دعوت مى‌كنى ما نيازمند دعوت تو نيستيم؛ ولى اگر مستقيم براى برادرت يا يكى ديگر از خاندانت يا براى خودت فرامى‌خوانى، دعوتت را پذيرا هستيم. [1]

مردم مدينه، مكّه، بصره و ديگر مناطق نيز همين وضع را داشتند. سخنان خود مأمون [2] به هنگام بيعت گرفتن براى ولايتعهدى امام رضا (ع) گوياى آن است كه تا آن زمان (سال 201 هجرى) نه تنها مردم مدينه كه توده مسلمانان با وى بيعت نكرده بودند و يا اگر بيعت كرده بودند از روى اجبار و ناخشنودى بوده است. سرپيچى و مخالفت آنان با دستگاه خلافت مؤيّد اين حقيقت است. [3]

[1] - الحياة السياسيّة للامام الرضا (ع)، ص 188

[2] - سخنان مأمون چنين است: «پس تمامى افراد خانواده اميرالمؤمنين و كسانى كه در مدينه محروسه بودند از سرداران وسپاهيان و عموم مسلمانان، نخست با اميرمؤمنان، سپس با على بن موسى الرّضا بيعت كردند (بحارالانوار، ج 49، ص 151)

[3] - عمده مطالب اين درس از كتاب الحياة السياسيّة للامام الرضا (ع) برگرفته شده است