از آن پس در قلب خود احساس قوت كردم. «طاهر» را به نبرد «على بن عيسى» فرستادم، با پيروزى بازگشت. هرثمه را به سوى «رافع» گسيل داشتم، او نيز با پيروزى بازگشت و ...

پيروزيها يكى پس از ديگرى نصيبم گشت تا آن كه برادرم كشته شد و راه خلافت براى من هموار گشت.

هنگامى كه خداوند خواسته‌ام را برآورد من نيز تصميم گرفتم به عهد خويش وفا كنم و خلافت را به اهلش واگذار نمايم و چون كسى را براى تصدى اين امر، شايسته‌تر از ابوالحسن الرضا (ع) نديدم آن را به وى سپردم. [1]

3- ابتكار فضل بن سهل‌

احتمال ديگرى كه در بعضى از منابع تاريخى بدان اشاره شده و برخى از دانشمندان مانند جرجى زيدان آن را پذيرفته‌اند اين است كه مبتكر و طراح اصلى اين نقشه، فضل‌بن‌سهل، وزير مأمون بود نه خود مأمون. حال، فضل با چه انگيزه‌اى مأمون را وادار به چنين اقدامى كرد؟ جرجى زيدان معتقد است او شيعه بوده و روى اعتقاد و ارادتى كه به امام رضا (ع) داشته چنين اقدامى كرده است. [2]

بيهقى انگيزه فضل از اين اقدام را سياسى مى‌داند و مى‌نويسد: فضل براى آن كه آثار رفتار ظالمانه هارون را نسبت به علويان از دامن حكومت عباسى بزدايد، مأمون را وادار به چنين عملى كرد. [3]

در اين جا لازم است موضوع تشيّع فضل را مورد بررسى قرار دهيم، بطور قهرى ميزان درستى اين نظريّه نيز روشن خواهد شد.

فضل و برادرش حسن فرزندان سهل، ايرانى و مجوسى بودند. در زمان روى كارآمدن برمكيها، فضل كه مردى باهوش، زرنگ و تحصيلكرده بود به دستگاه برامكه راه يافت و به دست آنان مسلمان شد. سپس كارش بالا گرفت تا جايى كه در حكومت‌

[1] - عيون اخبار الرضا (ع)، ج 2، ص 163-164

[2] - تاريخ التمدن الاسلامى، ج 4، ص 167-170

[3] - عيون اخبار الرضا (ع)، ج 2، ص 158 و بحارالانوار، ج 49، ص 132