مأمون به اين مقدار بسنده نكرد، بلكه كنيزان خدمتكار را به عنوان هديه نزد امام (ع) مى‌فرستاد تا تحت اين پوشش، اوضاع و مسائل درون خانه امام را به وى گزارش دهند. [1]

علاوه بر اينها، او موفق شد با كمك وزير خود «فضل بن سهل»، هشام بن ابراهيم، دربان و خدمتكار امام رضا (ع) را بفريبد و از او به عنوان يكى از عوامل نفوذى خود استفاده كند. هشام از نزديكان حضرت رضا (ع) بود، بگونه‌اى كه كليّه امور آن حضرت به دست وى اداره مى‌شد و تمامى اموالى كه از نقاط مختلف براى امام فرستاده مى‌شد نخست به دست او مى‌رسيد.

زمانى كه على بن موسى (ع) به خراسان منتقل شد، فضل با هشام رابطه برقرار كرد و موفق شد او را به خدمت دستگاه بگيرد. هشام- پس از پذيرش جاسوسى- بطور رسمى از سوى مأمون به دربانى پيشواى هشتم گمارده شد و مأمور گشت تمامى اخبار و رويدادهاى خانه امام را به خليفه گزارش كند. از آن پس سخنى در خانه امام گفته نمى‌شد مگر آن كه وى به فضل يا مأمون اطلاع مى‌داد. [2]

آن كه با آوردن امام رضا (ع) نزد خود، آن حضرت را از زندگى اجتماعى و پايگاههاى مردمى دور سازد و رابطه‌اش را با مردم بويژه شيعيان و انقلابيون بگسلد و بدين وسيله نفوذ آن پيشواى برحق را كه هم در خراسان و هم در نقاط ديگر رو به فزونى بود، محدود سازد.

يكى از مأموريتهاى هشام اين بود كه رفت و آمد شيعيان را نزد آن حضرت محدود كند. در اجراى اين مأموريت، هيچ كس بدون اجازه وى رخصت حضور به نزد امام (ع) را نمى‌يافت و او، امر را بر دوستان امام (ع) چنان تنگ گرفت كه هيچ يك از آنان آزادانه توفيق زيارت پيشوايشان را پيدا نمى‌كردند. [3]

در اجراى همين سياست، مأمون از فرستاده خود «رجاء بن ابى ضحّاك» خواست تا امام رضا (ع) را از راه بصره و اهواز به سوى خراسان حركت دهد نه از راه كوفه و قم.

آن كه از نفوذ معنوى و شخصيت اجتماعى امام (ع) بكاهد. با عملى شدن نقشه‌

[1] - الحياة‌السّياسيّة للامام‌الرّضا (ع)، ص 213 به نقل از تاريخ التمدن الاسلامى، ج 5، ص 549 و عقدالفريد، ج 1، ص 148

[2] - عيون اخبار الرضا (ع)، ج 2، ص 164 و بحارالانوار، ج 49، ص 139

[3] - همان، ص 165 و همان