در حكومت حضرت على (ع) با آن كه مردم با دوران پيامبر (ص) فاصله چندانى نداشتند و اوصاف و برجستگيهاى حضرت امير (ع) را از زبان رسول خدا (ص) شنيده بودند، اما وقتى پاى حكومت و عدالت به ميان آمد، آن همه مشكل و مانع بر سر راه حكومت آن حضرت ايجاد كردند.

بديهى است به همان مقدار كه دوران پيشواى هشتم (ع) از عصر پيامبر (ص) فاصله داشت، گرفتاريهاى آن حضرت نيز در پياده كردن حكومت اسلامى بيشتر بود.

اگر امام رضا (ع) خلافت را مى‌پذيرفت و برنامه‌هاى خود را پياده مى‌كرد، بطور قهرى در همان روزهاى نخست، بذر نبرد ميان او و عناصر نيرومند و متنفّذ و تيولداران انحصارطلب كه هرگز راضى به محدود شدن و از دست دادن ثروت اندوخته خود نبودند، بارور مى‌گرديد.

اين درگيرى اگر ميان امام (ع) و اهداف او فاصله نمى‌افكند دست كم اختلافات و مشكلات فراوانى بر سر راه استقرار و تداوم نظام حكومتى نوپاى اسلام ايجاد مى‌كرد و آن را با ضعف و ناتوانى رو به رو مى‌ساخت.

در چنين شرايطى، اگر در رأس حكومت، حاكم مستبدّى باشد كه سلطه‌اش را به هيچ حدّى محدود نسازد و براى رسيدن به اهداف خود از هر وسيله ممكن بهره بگيرد، چه بسا بتواند چند روزى دوام بياورد؛ در صورتى كه چنين امرى از جانب امام (ع) محال بود، همچنان كه پدر بزرگوارش على (ع) از چنين روشى هرگز استفاده نكرد.

2- امام (ع) با شناختى كه از مأمون داشت مى‌دانست كه وى در ادعاى خود صادق نيست و در پشت اين پيشنهاد، اهداف ديگرى را دنبال مى‌كند.

در چنين شرايطى اگر امام (ع) پيشنهاد او را مى‌پذيرفت، بدون شك چنانچه مأمون، حكومت جديد را مطابق ميل خود نمى‌ديد، با امكانات و نيروهاى آماده خود عليه آن حضرت وارد عمل مى‌شد؛ بويژه با توجه به اين كه واگذارى خلافت بدين معنا نبود كه مأمون تمامى امتيازات خلافت را به امام واگذارد و خود از قدرت كناره گيرد؛ و چه بسا در چنين حالتى، قدرت وى افزونتر از مواقع ديگر خواهد بود. زيرا منصب «امام» جنبه‌