حضرت جواد (ع) درآورد. [1]

مأمون با اين ازدواج سياسى خواست با يك تير دو نشان بزند؛ هم بر امام (ع) جاسوسى از داخل بگمارد و هم اعتقاد آن حضرت و پيروانش را نسبت به نقشه خود جلب كند.

از سوى ديگر، امام (ع) با آن كه بر چنين ازدواجى وادار شده بود، نه مى‌توانست اصل آن را ردّ كند و نه حتّى در مورد اجبارى بودن آن سخنى بگويد؛ زيرا مأمون در آن شرايط جوّ را در دست داشت و چه بسا خوددارى امام (ع) از پيشنهاد خليفه موجب كاستى اعتماد مردم به آن حضرت مى‌گشت. [2]

علل پذيرش ولايتعهدى از سوى امام (ع)

سخنان جدّى و موضعگيريهاى قاطع مأمون در برابر امام (ع) در جريان قضيّه ولايتعهدى گوياى آن بود كه وى سرنوشت آينده خود و حكومتش را گره خورده به اين قضيّه مى‌دانست و در هيچ شرايطى حاضر نبود از اين پيشنهاد سرنوشت‌ساز خود دست بردارد؛ بلكه آماده بود به هربهايى كه شده و با هر پيامدى كه در بر داشته باشد خواسته‌اش را به انجام رساند و در صورت پافشارى امام بر ردّ، تهديدش را عملى ساخته امام و بستگان و پيروان او را به قتل برساند.

او فرزند كسى است كه به خود وى گفته بود: «سوگند به خدا، اگر تو هم در كار خلافت با من به ستيز برخيزى سرت را از تنت برمى‌گيرم كه سلطنت عقيم است». [3] و در عمل نيز با كشتن برادرش امين ثابت كرد كه حكومت، عقيم است و عاطفه و برادرى نمى‌شناسد.

با توجه به اين مقدمه، اگر امام رضا (ع) پيشنهاد مأمون را ردّ مى‌كرد:

اوّلًا: جان خود و دوستان و شيعيانش را در معرض نابودى قرار مى‌داد؛ بدون آنكه‌

[1] - ر. ك: تاريخ طبرى، ج 8، ص 566؛ كامل ابن اثير، ج 6، ص 350 و الحياة السياسيّة للامام الرضا (ع)، ص 209. البته از بعضى منابع ديگر مثل تاريخ يعقوبى، ج 2، ص 454 استفاده مى‌شودكه ازدواج امّ‌الفضل با امام جواد (ع) پس از شهادت امام رضا (ع) و رفتن مأمون به بغداد بوده است

[2] - اقتباس از: الحياة السّياسية للامام الرّضا (ع)، ص 208-210

[3] - عيون اخبار الرّضا (ع)، ج 1، ص 86