نمى‌دادند «1» و نوشته‌اند كه بلال‌بن‌ابى‌برده يكى از موالى را به خاطر اينكه با زن عرب ازدواح كرده بود، تنبيه كرد. «2» احمد امين مصرى در اين مورد مى‌نويسد:

«حكومت اموى، حكومتى اسلامى نبود كه بين مردم به مساوات رفتار كند و نيكوكار را چه عرب باشد يا غير عرب، پاداش دهد و گناهكار را عرب باشد يا مولى، كيفر كند و در آن حكومت رعيت از لحاظ خدمات و حقوق يكسان نبود. حكومت، يك حكومت عربى بود و حكام از حساب و حبيب غير عرب به عرب خدمات مى‌دادند و عرب بر مبناى جاهلى آقايى مى‌كرد نه بر مبناى اسلامى.» «3»

ه- اوضاع نابسامان اقتصادى‌

با وجود اينكه فتوحات هنوز ادامه داشت و بر مناطقى كه فتح مى‌شد خراج مى‌بستند، ولى به دليل بى‌كفايتى حاكمان و خرجهاى بى‌مورد، موجودى بيت المال كفاف هزينه‌ها را نمى‌داد و بحران اقتصادى شديدى به چشم مى‌خورد، به طورى كه حكومت مجبور شد مالياتهاى بيشترى از مردم بگيرد و مالياتهاى جديدى وضع كند.

حسن ابراهيم حسن مى‌نويسد:

«به روزگار امويان مالياتها بيشتر از عهد خليفگان شد. امويان اصول گذشته را رعايت نكردند.

معاويه به «وردان» فرمانرواى مصر نوشت: بر سرانه قبطيان قيراطى بيفزاى .... در ولايتهاى ديگر نيز كار بدين‌گونه بود. يكى از برادران حجّاج در يمن املاك كسانى را مصادره كرد و به جز عُشْر، مالياتى بر يمينيان مقرر داشت. به روزگار عبدالملك، در خراسان مردم را از نو شماره كردند و سه دينار بر سرانه افزودند و در عراق نيز مالياتهااز آنچه بود سنگينتر شد. «4»

يكى از ظلمهاى فاحش اقتصادى رايج، گرفتن درهمهاى سنگينتر بود. وزن هر درهم بيست و چهار قيراط بود و آنان را گرفتن درهمهاى سنگين‌تر در حقيقت ماليات بيشترى مى‌گرفتند. راه دوم گرفتن جزيه از كافران ذمى بود كه مسلمان مى‌شدند و بنابر احكام اسلام بايد از پرداخت جزيه معاف مى‌شدند. در مورد اصلاحات عمر بن عبدالعزيز نوشته‌اند جزيه را از ذميان مسلمان شده برداشت و ماليات عموم مسلمانان مخصوصاً ايرانيان را تخفيف داد.» «5»