خلاصه‌

اوضاع نابسامان اواخر دوران حكومت امويان و شرايط ويژه فرهنگى دوران امامت امام صادق (ع) و نيز زمينه‌هاى فراهم آمده از قبل توسط امام باقر وامام سجاد (ع) موجب شد تا پيشواى ششم به يك برنامه اصلاحى بنيادين همّت گمارد و منشأ اميد صادقى باشد كه شيعه سالها انتظار آن را مى‌كشيد.

آن حضرت درآن شرايط حساس، بار سنگين رسالت علوى و مسؤوليت بازسازى ساختار فرهنگى نظام توحيدى را بر دوش گرفت.

امام (ع) براى تحقق بخشيدن اين رسالت مهمّ، دو اصل اساسى را مدّنظر قرار داد:

نخست، خود را ز جريانات و كشمكشهاى سياسى بين امويان و عباسيان كنار كشيد، امام در اين كشمكشها بگونه‌اى موضع گرفت كه هيچ يك از اطراف درگيرى نتوانستند از وجود آن حضرت به نفع خود سود ببرند و يا آن گرامى را متهم به مخالفت با خودنمايند.

دوّم، كليّه فعّاليتهاى متعرضانه نسبت به دستگاه خلافت را در پوشش «تقيّه» انجام داد و آن را به عنوان ابزار وتاكتيكى مؤثر براى اجراى سياستهاى اصولى خود به كار گرفت و عمل درچار چوب آن را به ياران خود توصيه كرد.

تاكتيك «تقيّه» گرچه در يك نگاه، نقش مهمّى در پيشبرد اهداف امام صادق (ع) داشت، ليكن درنگاهى ديگر موجب شد بسيارى از فعاليّتها وابعاد زندگى آن حضرت بويژه در زمينه‌هاى سياسى و تشكيلاتى براى هميشه درهاله‌اى از ابهام باقى بماند.

پرسش‌

1- چه عواملى امام صادق (ع) را در برنامه اصلاحى خود يارى داد؟

2- واژه «قيام» دراصطلاح روايات به چه معنايى است؟ و چرا به امام صادق (ع) «قائم» گفته مى‌شد؟

3- نخستين خطمشى كلّى امام صادق (ع) دراجراى سياستهاى فرهنگى خود چه بود؟

4- تقيّه يعنى چه و امام صادق (ع) چگونه آن را در خدمت اهداف خود قرار داد؟

5- رعايت اصل «تقيّه» چه پيامدهاى نامطلوبى درتاريخ زندگى امام‌صادق (ع) برجاى نهاد؟