مخفيانه رهبرى كنند.

تشكيلات شيعى پس از رحلت پيامبر (ص) به جمعى از خواص صحابه از قبيل سلمان، ابوذر، مقداد، عمّار ياسر، ابى بن كعب، حذيفه و ... محدود مى‌شد كه برغم فشارهاى سياسى و تبليغاتى دستگاه خلافت، معتقد بودند حكومت و جانشينى از پيامبر (ص)، حق خاص اميرمؤمنان است؛ از اين رو در جريان سقيفه و پس از آن، نظر مخالف خود را نسبت به برندگان خلافت و نيز وفادارى خود به امام (ع) با صراحت اعلام كردند و در طول 25 سال دوران پرفراز و نشيب سكوت اميرمؤمنان (ع) همواره، در خط شيعيان على (ع) باقى ماندند و به اين جهت گيرى فكرى و عملى مشهور شدند.

شواهد تاريخى تأييد مى‌كند كه اين جمع، انديشه شيعى (اعتقاد بر لزوم پيروى از امام به عنوان پيشواى فكرى و نيز رهبرى سياسى) را همواره به شيوه‌هاى مختلف براى مردم اشاعه داده و به تدريج بر جمع خود مى‌افزودند.

پس از به قدرت رسيدن معاويه، اقدام بسيار مهمّ شيعيان، گسترش انديشه شيعى و سر و سامان دادن به اين جمع پيوسته بود كه در جوّ فشار و اختناق حكومت اموى صورت گرفت.

در طول حكومت بيست ساله معاويه، با شرح دردآورى كه مورخان از چگونگى تبليغات ضدّ علوى او در همه نواحى بلاد اسلامى نوشته‌اند، تا آنجا كه لعن بر اميرمؤمنان (ع) به شكل سنّتى رايج و امرى متداول گشته بود، و با مشهود نبودن فعّاليت نمايان و بارزى از سوى امام حسن و امام حسين عليهماالسّلام، تنها وجود چنين پيوستگى و تشكلى بود كه به رشد انديشه شيعى و افزايش تعداد شيعيان در سراسر حجاز و عراق امكان مى‌داد.

در كوفه، رجال شيعه، نام آورترين و معروفترين چهره‌ها بودند. در مكه و مدينه و حتى در برخى از نواحى دوردست، شيعيان مانند حلقه‌هاى زنجير به يكديگر متصل و از حال يكديگر مطلع بودند. وقتى يكى از سران شيعه به نام «حجر بن عدى» به دست معاويه به شهادت رسيد، در نقاطى چند از كشور- برغم اختناق شديد- فرياد اعتراض‌