امام صادق (ع) به سبب حساسيّت و دشوارى و پيچيدگى مباحث اعتقادى، بسيارى از اصحاب و شاگردانش را از بحث و مناظره با مخالفان منع كرده بود. برخى از شاگردان از اين دستور مستثنا بودند كه هشام بن حكم در رأس اين افراد بود. [1]

مردى شامى به حضور امام صادق رسيد و تقاضاى مناظره با آن حضرت كرد.

امام (ع) وى را به شاگردانش ارجاع داد و در زمينه مباحث مربوط به امامت، هشام بن حكم را معرفى كرد. هشام، آنچنان ماهرانه و قدرتمندانه با وى به بحث پرداخت كه فرد شامى شيفته سخنان وى شد و به حدّى شگفت زده و متحيّر و مبهوت گشت كه ياراى سخن گفتن و مناظره نداشت. [2]

پيشواى ششم، هشام را با آنكه چهره‌اى جوان و كم سنّ و سال بود، بر بسيارى از اصحاب كهنسال و پيش كسوت خويش مقدم مى‌داشت و درباره‌اش مى‌فرمود: «اين مرد، با دل، زبان و دستش ما را يارى مى‌كند.» و نيز مى‌فرمود: «هشام، خواهان و جوينده حقّ ما، پيشگام در سخن ما، تأييد كننده صداقت ما و به خاك مالنده دماغ باطل و دشمنان ماست. هر كس از او پيروى كند و پا جاى پاى او گذارد، از ما پيروى كرده و هر كه با وى به مخالفت برخيزد و منكر او شود، در حقيقت به دشمنى ما برخاسته و منكر ما شده است.» [3]

هشام، در زمينه مسائل اعتقادى مناظرات فراوانى با سران گروههاى فكرى مخالف خطّ امامت، از قبيل: ابن ابى العوجاء، ابو شاكر ديصانى، جاثليق، ابو حنيفه، ابراهيم بن يسار معتزلى، ابو هذيل علّاف و ... داشت [4] و در همه اين مناظرات، چهره حق را با قوت و قدرت، آشكار، و باطل را رسوا مى‌ساخت.

وى نه تنها با زبانش در همه صحنه‌ها مدافع حريم ولايت و امامت بود، بلكه همانگونه كه استاد ارجمندش امام صادق (ع) بدان اشاره كرد، با دستان و قلمش نيز خدمت بزرگى به مكتب تشيع كرد و كتابهاى ارزشمند فراوانى در علوم مختلف نگاشت كه عناوين برخى از آنها عبارت است از: كتاب علل التحريم، كتاب الفرائض، كتاب‌

[1] - ر. ك: الامام الصادق، مظفر، ص 170

[2] - ر. ك: رجال كشى، ج 2، ص 554-556

[3] - معالم العلماء، ابن شهر آشوب، ص 128

[4] - الامام الصادق و المذاهب الاربعة، ج 2، ص 85