با شهادت زيد بن على در سالهاى پايانى حكومت هشام و شهادت فرزندش يحيى، همزمان با مرگ اين خليفه ديكتاتور و خون‌آشام اموى، حكومت مروانيان نيز در سراشيبى سقوط قرار گرفت؛ چرا كه موج مخالفت و اعتراض عليه دستگاه خلافت از گوشه و كنار برخاست و نقاط مختلفى از كشور اسلامى دستخوش تشنج و درگيريهاى قومى شد. شيعيان و علويان و گروهى از مبلغان و داعيان بنى عباس كه در مناطق شرقى كشور اسلامى پراكنده شده بودند، تحركاتى را آغاز كردند و به عنوان اعتراض به قتل زيد و فرزندش يحيى و ابراز سوگوارى و همدردى با آنان لباس سياه پوشيدند و اين روش را چند سال ادامه دادند. [1]

مردم ستمديده و ناراضى فلسطين نيز بر كارگزار حكومت اموى خشم گرفته او را از ديار خود طرد كرده و فرد ديگرى را از ميان خود براى زمامدارى برگزيدند. عمّان، دمشق، حمص، يمامه، خراسان، عراق و بسيارى از نقاط ديگر در آتش فتنه و كشمكشهاى قومى و حكومتى مى‌سوخت. [2]

اختلاف و كشمكشهاى درون دستگاه خلافت بر سر قدرت، نابسامانى اوضاع كشور را تشديد مى‌كرد و ضعف و پريشانى و در نهايت، سقوط حكومت امويان را نويد مى‌داد.

تا آنكه سرانجام، حكومت سراسر ننگ و جنايت امويان با به هلاكت رسيدن «مروان بن محمد» معروف به «مروان حمار» در سال 132 هجرى قمرى به پايان خود رسيد. [3]

ارزيابى عوامل سقوط حكومت امويان‌

گسترش موج مخالفتهاى مردمى عليه حكومت امويان و سقوط آن، معلول عوامل مختلفى بود كه در منابع تاريخى به صورت پراكنده ذكر شده است. در ذيل به مهمترين اين عوامل اشاره مى‌كنيم.

[1] - ر. ك: زيد بن على، رضوى اردكانى، ص 279

[2] - ر. ك: كامل، ابن اثير، ج 5، ص 292-308

[3] - ر. ك: الفخرى، ص 138 و كامل، ج 5، ص 424-429