«هداياى نوروزى» به خزانه دولت بپردازند، آن سان كه به پادشاهان ساسانى مى‌پرداختند.

بدعت گذارى اين سنّت ناپسند و ضد اسلامى، معاويه بود. كارگزار وى در عراق تنها از مردم كوفه و اطراف آن پنجاه ميليون درهم از اين نوع ماليات را به زور از مردم گرفت و براى معاويه فرستاد. [1]

اين فشارها و اجحافها، زندگى را بر مردم غير قابل تحمل و آنان را وادار به شورش و قيام عليه دستگاه خلافت كرد.

4- كشمكشهاى درون دستگاه خلافت‌

حكمرانان اموى بويژه در دوران مروانيان در درون حكومت خود گرفتار اختلافات و كشمكشهايى شدند و حتى گاه بر ضدّ يكديگر دست به شورش مى‌زدند. منشأ بيشتر اين كشمكشها علاوه بر قدرت طلبى دولتمردان، اين بود كه بعضى خلفاى اموى براى منصب ولايتعهدى، دو نفر را تعيين مى‌كردند. [2] هنگامى كه وليعهد اول به خلافت مى‌رسيد، به جاى واگذارى خلافت به وليعهد دوم، آن را به ديگرى واگذار مى‌كرد. اين مسأله موجب بروز اختلاف و درگيرى بين سران حكومت مى‌شد و دامنه آن به رده‌هاى پايين‌تر نيز سرايت مى‌كرد. شورش يزيد بن وليد، معروف به «يزيد ناقص» عليه پدرش وليد و قتل وى، [3] و مخالفت مروان بن محمد با يزيد بن وليد [4] از جمله اين كشمكشهاست.

نقش اين عامل در سرنگونى حكومت امويان به حدّى بود كه وقتى از يكى از سران آنان درباره علت سقوط حكومتشان پرسيده شد، گفت: علت اصلى آن، اختلاف و

[1] - تاريخ يعقوبى، ج 2، ص 218. براى آگاهى از نمونه‌هاى ديگر اين اجحافها به الامام الصادق والمذاهب الاربعة، ج 1، ص 340 رجوع كنيد

[2] - بنيانگذار اين سنّت، مروان بن حكم بود كه دو پسر خود عبدالملك و عبدالعزيز را وليعهد خود ساخت، ولى هنگامى كه‌عبدالملك به خلافت رسيد، بدون توجه به توصيه پدرش، تصميم گرفت خلافت را به فرزندش وليد و سليمان واگذار كند (ر. ك: كامل ابن اثير، ج 4، ص 189 و 514)

[3] - ر. ك: الفخرى، ص 134 و كامل، ج 5، ص 280

[4] - ر. ك: كامل، ج 5، ص 309