خط مشى كلّى نايبان‌

نواب خاصّ حضرت ولىّ عصر (عج) در طول هفتاد و اندى سال دوران نيابت خود، فعّاليتها، موضعگيريها و خط مشيهاى سياسى- فرهنگى مختلفى داشتند كه برخى از آنها بين هر چهار سفير مشترك و برخى ديگر مختص هر سفير بود. به خاطر محدوديّت حجم درس، تنها به بعضى از خط مشيهاى كلّى و عمومى سفيران در دوران غيبت صغرى اشاره مى‌كنيم.

الف- رعايت كامل مسائل امنيّتى‌

شرايط سياسى- اجتماعى در اين دوران ايجاب مى‌كرد كه نايبان امام زمان (عج) در انجام رسالت نيابت و چگونگى ارتباط خود با امام و مردم نهايت احتياط را بكنند. آنان در بيشتر نوشته‌هاى خود به امام (ع) نه از خود اسمى مى‌بردند و نه از حضرت. براى مثال، چنين مى‌نوشتند: «كَتَبْتُ الَى النَّاحِيَةِ» يا «كَتَبْتُ اليه» به ناحيه مقدسه نوشتم يا به او نوشتم. «خرج الجواب» پاسخ چنين آمد. [1] اين مسأله، منشأ ابهام در پاره‌اى از توقيعات شريفه گشته، بگونه‌اى كه معلوم نيست به كدام يك از نوّاب القا شده است.

نكته ديگرى كه در همين رابطه مطرح است غير علوى بودن سفيران است، با آنكه در آن زمان چهره‌هاى برجسته‌اى از علويان با صلاحيّت براى احراز مقام نيابت وجود داشتند؛ ولى از آنجا كه رژيم عبّاسى حساسيّت و كينه خاصّى نسبت به علويان داشت و چه بسا اگر مقام سفارت بر عهده يكى از آنان گذارده مى‌شد، مشكلات و موانع بيشترى بر سر راه تشكيلات امامت شيعى پديد مى‌آمد. امام زمان (عج) نايبان خود را از ميان غير علويان برگزيد تا از تعرض و تعقيب دشمن مصون باشند.

ب- آماده سازى براى غيبت كبرى و رسيدگى به مشكلات مردم‌

تمامى نايبان در جهت ايفاى رسالت خود به دو مسأله عنايت بيشتر داشتند:

اول- آماده كردن اذهان مردم براى غيبت كبرى و گوشزد كردن اين نكته كه لازم‌

[1] - ر. ك. معادن الحكمة، ج 2، ص 308-310