معتصم‌

معتصم، نخستين خليفه معاصر امام هادى عليه السلام است كه تا سال 227 هجرى قمرى بر جامعه اسلامى حكومت كرد. بنابراين پيشواى دهم عليه السلام مدّت هفت سال آغاز امامت خود، معاصر اين خليفه بود. در تاريخ زندگى امام جواد عليه السلام به اختصار پاره‌اى از ويژگيهاى اخلاقى و اعتقادى و نيز اقدامات او را ذكر كرديم. در اين دوره به اين بسنده مى‌كنيم كه وى برخلاف برادرش مأمون از دانش و فرهنگ بى‌بهره و روحيّه خشونت و درنده خويى بر او حاكم بود؛ از اين رو تنها را حلّ برخورد با مخالفان و از ميان برداشتن آنان را شمشير و توسّل به زور مى‌دانست، و در اين راستا حتّى به نزديكان و بستگان خود از قبيل برادرزاده‌اش عباس بن مأمون و نيز دولتمردان و استواركنندگان پايه‌هاى حكومتش همچون فضل بن مروان [1] و افشين تركى رحم نكرد.

روحيّه خشونت و نظاميگرى معتصم او را بر آن داشت تا ارتش تازه تأسيس خود را به انواع سلاحهاى جنگى و ابزار نظامى مجهّز كند تا جايى كه در وصفش نوشته‌اند:

«تجهيزات نظامى و ابزار جنگى و نيز (اسبان و) چارپايانى كه معتصم در اختيار داشت هيچ فرد ديگرى نداشت.» [2]

معتصم در پرتو برخوردارى از ارتشى انبوه و مجهّز در لشكركشيهايى كه عليه مخالفان داشت به پيروزيهاى چشمگيرى دست يافت. از لشكركشيهاى مهمّ دوران حكومت او لشكركشى به «عَمُوريّه» از شهرهاى روم است كه در سال 223 انجام گرفت و منجر به فتح آن و كشته و اسير شدن عدّه زيادى از اهالى آن و دستيابى به اموال و غنائم فراوانى گرديد. [3]

در پى اين لشكركشيها و نيز اجحافهايى كه مسؤولان خراج و ماليات نسبت به مردم روا

[1] - وى در آغاز بر تمامى امور بويژه بر ديوانهاى حكومتى و مسائل مالى حكومت دست داشت؛ ولى عدّه‌اى از او نزد معتصم سعيات كرده و به او گفتند: تو در اسم، خليفه هستى و خليفۀ واقعى فضل بن مروان است. در پى اين سعايتها معتصم بر او خشم گرفت و او را از پست وزارت بر كنار و تبعيد كرد (كامل، ج 6، ص 453)

[2] - البداية و النهاية، ج 10، ص 309

[3] - همان، ص 299 و ماَثر الانافه، ج 1، ص 220