دوزخ مى‌ديد. وگرنه اين كلمات را بر زبان جارى نمى‌كرد.

كارگردانان و سياستمداران حكومت معتصم، فضل بن مروان، احمد بن عمّار، محمّد بن عبدالملك زيّات و احمد بن ابى‌داؤد بودند كه سه نفر اوّل به ترتيب پست وزارت را داشتند [1] و نفر آخرى عهده‌دار سمت قاضى القضاتى بود.

واثق‌

پس از معتصم فرزندش «واثق» بر مسند خلافت نشست و پنج سال و نه ماه- يعنى تا سال 232- حكومت كرد.

واثق هر چند در مقايسه با پدرش با مردم و مخالفان از جمله علويان برخوردى ملايم داشت و گاه براى كسب محبوبيت و تظاهر به مردمدارى، به مردم نيكى و بخشش مى‌كرد [2]؛ ليكن سياست و روش عمومى‌اش ادامه خط مشى معتصم بود و درباريان و حاشيه‌نشينانش همان درباريان و حاشيه‌نشينان وى بودند. او نيز مانند معتصم دست تركان را در امور مملكتى بازگذاشت و «أشناس» تركى را در پادشاهى جانشين خود ساخت و بر سر او تاج طلايى نهاد و نيز دو شمشير طلايى بر كمرش آويخت. [3]

پست وزارت در دوران حكومت واثق همچنان در دست «محمّد بن عبدالملك زيّاتِ» ستمگر و جنايتكار بود، و او به كمك تركان و چهره‌هاى متنفّذ ديگرى همچون احمد بن ابى دؤاد قاضى القضات و عمر بن فرج رخّجى آنچه مى‌توانستند بر مردم ستم روا داشته و اجحاف كردند. مسعودى مى‌نويسد: «احمدبن ابى دؤاد و محمّد بن عبدالملك زيّات بر واثق چيره شده بودند؛ بگونه‌اى كه وى هيچ دستورى بدون نظر آنان نمى‌داد و هر نظرى كه آنان مى‌دادند مى‌پذيرفت. وى زمام امور كشور را به آنان واگذار كرده بود.» [4]

نتيجه اتّخاذ اين سياست اين بود كه خليفه فراغت بيشترى براى عيّاشى و خوشگذرانى‌

[1] - ر. ك: الفخرى، ص 232-233

[2] - ر. ك: كامل، ج 7، ص 31

[3] - تاريخ الخلفاء، ص 340

[4] - مروج الذّهب، ج 3، ص 477