امام عليه السلام، همه جهات اخلاقى را رعايت و از آن حضرت به نحو شايسته‌اى تجليل كرده، خود را عارف به مقام آن بزرگوار و علاقمند به او به شمار آورده است.

به نظر مى‌رسد آنچه كه اين دشمن سرسخت اميرمؤمنان عليه السلام را وادار به اتّخاذ اين موضع مسالمت‌آميز كرده است، آگاهى و شناخت او از موقعيّت امام عليه السلام در ميان توده‌هاى مردم، بويژه اهل مدينه باشد. در واقع متوكّل سعى كرده با بكارگيرى اين كلمات، حسن ظنّ افكار عمومى را نسبت به اقدام خود درباره امام عليه السلام جلب كند و خاطره تلخ و ناگوارى را كه دوستداران اهل بيت عليه السلام از احضار امام رضا عليه السلام به «مرو» و امام جواد عليه السلام به «بغداد» داشتند، از ذهنها بزدايد و چنين وانمود كند كه اين سفر با اختيار خود امام عليه السلام بوده و نوشتن نامه از سوى خليفه تنها به منظور ابراز ارادت و اشتياق وى به زيارت آن حضرت و اعلام آمادگى براى انجام اين سفر بوده است. تأكيد خليفه بر اين مطلب- كه هدف او از اين اقدامات، كسب رضايت پروردگار، بهبود وضع امام عليه السلام و عزّت او، و نيز وظيفه‌اى است كه نسبت به آن حضرت دارد- در راستاى تحقّق همين هدف مهمّ بوده است.

2. متوكّل با همه توصيفها و تمجيدهايى كه از امام عليه السلام كرده عنوان «اميرالمؤمنين» و حق «امارت» بر مؤمنان و حاكميّت بر جامعه اسلامى را براى خود محفوظ نگهداشته و با تكرار آن در هشت جاى نامه، بطور تلويحى به امام عليه السلام فهمانده است كه او نيز مانند ديگران بايد تحت امر و حاكميّت خليفه باشد.

3. متوكّل هر چند در امر سفر امام عليه السلام به سامرّا تسهيلاتى قائل شد و يحيى بن هرثمه را به ظاهر براى فراهم كردن اين تسهيلات و خدمتگزارى آن حضرت در طول سفر، اعزام كرد؛ ولى لحن نامه بيانگر اجبارى بودن اصل سفر براى امام عليه السلام بود. اعزام يحيى بن هرثمه يكى از سران و فرماندهان نظامى دستگاه خلافت، همراه تعداد زيادى از سربازان [1] براى زير نظر گرفتن اوضاع و برخورد با واكنشهاى احتمالى شيعيان، گواه‌

[1] - قطب الدين راوندى تعدادى سربازان اعزامى با «يحيى بن هرثمه» را سيصد نفر نوشته است. (بحارالانوار، ج 50، ص 142).