اعتقادى برخورد افكار و بينشهاى گوناگون با يكديگر، نسبت به ديگر موضوعات، بازار گرمترى داشت. منشأ پيدايش اين تحول تحوّل فرهنگى، شرايط سياسى- اجتماعى جامعه اسلامى، بويژه در سطح دستگاه رهبرى بود. گرايش حكمرانان عباسى اين دوره به مباحث علمى و فرهنگى، باز شدن دروازه‌هاى علوم فلسفه و كلامِ ملّتهاى بيگانه بر روى مسلمانان و ترجمه بسيارى ازكتابهاى علمى آنان به زبان عربى، راه يافتن دو تن از امامان شيعه- امام رضا و امام جواد عليهما السلام- به دستگاه خلافت و فراهم آمدن موقعيّت استثنايى براى بحث و مناظره با دانشمندان، سران مكتبها و گروههاى مختلف، از مهمترين عوامل پيدايش اين شرايط بود.

ظهور چهره‌هاى برجسته علمى در زمينه‌هاى مختلف علوم عقلى و نقلى در اين دوره نشانه بارز ديگر ى بر گستردگى سفره دانش بشرى در اين مقطع زمانى است. از جمله اين دانشمندان مى‌توان افراد ذيل را نام برد.

احمد بن حنبل، متوفّاى 241 هجرى قمرى، نويسندگان صحاح ستّه: بخارى، متوفاى 256؛ مسلم، متوفاى 261؛ ابوداوود سجستانى، متوفاى 275؛ ابوعيسى ترمذى، متوفاى 278؛ ابوعبداللَّه ماجه، متوفاى 275 و احمد نسايى، متوفاى 303 هجرى قمرى، در زمينه علوم حديث و فقه.

ابوهذيل، متوفاى 235؛ ابواسحاق (ابراهيم بن سيّار)، متوفاى 231 و ابوعمر و بن بحر جاحظ، متوفاى 255 در زمينه علم كلام.

يحيى بن ماسِوَيْه، متوفاى 242؛ بُخْتِيَشُوع، متوفاى 256 و حُنَيْنِ بن اسحاق، متوفاى 260 در دانش پزشكى.

ابن واضح (معروف به يعقوبى)، متوفاى 282؛ ابن قتيبه دينورى، متوفاى 276 و بلاذرى، متوفاى 279 در تاريخ. [1]

در چنين جوّى، اصطكاك افكار و اختلاف بينشها با يكديگر، امرى طبيعى و

[1] - براى آگاهى بيشتر به تايخ الاسلام، دكتر حسن ابراهيم حسن، ج 4، ص 420-566 مراجعه كنيد