خود احضار كرد و با گستاخى ازآن حضرت خواست تا او نيز شراب بنوشد! [1]

3. فساد ادارى و مالى‌

كناره‌گيرى خلفا از امور حكومتى و سپردن زمام امور كشور به تركان بى‌كفايت و بيگانه از امور سياسى و ادارى، موجب از هم گسيختگى نظام سياسى كشور پهناور اسلامى و گسترش نفوذ فسادِ ادارى و مالى در تمامى زواياى حكومت شد.

از بارزترين مظاهر اين فساد، از بين رفتن روحيه تعهّد و مسؤوليّت پذيرى كارگزاران و همگانى شدن رشوه و اختلاس اموال مردم در ميان كارمندان دولت بود. وزرا، استانداران و مسؤولان خراجها و مالياتها آنچه مى‌توانستند از اموال عمومى چپاول مى‌كردند؛ خلفا- كه درآمدهاى جارى كفاف اسرافكاريها و عيّاشيهاى آنان را نمى‌كرد- اموال و داراييهاى عمّال خويش را مصادره مى‌كردند.

واثق در سال 229 هجرى اموال منشيان و دولتمردانى چند را مصادره كرد و از آنان نزديك به دو ميليون دينار گرفت. به عنوان نمونه از احمد بن اسرائيل هشتاد هزار دينار، و از سلمان بن وهب، منشى «ايتاخ» چهارصد هزار دينار، از حسن بن وهب چهارده هزار دينار، از ابراهيم بن رباح و منشيان او صد هزار دينار، از «نجاح» شصت هزار دينار و از «ابوالوزير» صد و چهل هزار دينار گرفت. [2]

متوكّل اموال محمّد بن عبدالملك زيّات را كه به ستم از مردم گرفته بود مصادره كرد. [3] و نيز اموال و جواهرات منشى خود عمر بن فرج رُخّجى را به ارزش يكصد و بيست هزار دينار و اموال برادرش را به مبلغ يكصد و پنجاه هزار دينار گرفت. [4] متوكّل به ضبط اموال اينان بسنده نكرد، داراييهاى افراد ديگرى همچون سليمان بن ابراهيم، يحيى ابن اكثمِ قاضى القضاة، ابن ابى دؤادِ قاضى، ابوالوزير و نيز برادر و منشى‌اش را ضبط نمود. [5]

[1] - در درسهاى بعدى تفصيل اين داستان خواهد آمد

[2] - كامل، ابن اثير، ج 7، ص 10

[3] - مروج الذّهب، ج 4، ص 5

[4] - همان، ص 19

[5] - ر. ك: كامل، ج 7، ص 39، 59 و 74