اسلامى بر جاى گذاشت و منجر به بيدارى شعور دينى و خود آگاهى وجدانهاى زنده شد، ليكن تا رسيدن به وضع مطلوب و تحول بينش‌ها و نگرش‌ها در اصول و مبانى فكرى و اعتقادى جامعه و دگرگون شدن ارزش‌ها و قرار گرفتن آنها در بستر اصلى خود، هنوز راه دراز و دشوارى در پيش بود. اين بود كه رسالت امام سجاد عليه السلام به همين جا خاتمه نيافت. حضرت بخوبى مى‌دانست كه جامعه اسلامى از نظر فكرى و فرهنگى نياز به بازسازى اساسى دارد و اين امكان ندارد جز آنكه نيروهايى با فرهنگ و تربيتهاى بايسته اسلامى تربيت شوند و انواع مسائل تربيتى- فردى و اجتماعى- و اعتقادى در سطح جامعه نشر پيدا كند؛ نگرانيها، بهت‌زدگيها، يأس‌ها و توقف‌ها جاى خود را به اطمينان، اميد و تحرك و پويايى بدهد.

شيعيان با بيدادگرى‌هاى امويان آشنا و در حيات سياسى خود از سوى دشمن طعم انواع شكنجه و ظلم و تعقيب و قتل را چشيده بودند، ليكن با پديد آمدن حادثه عاشورا، ديدند سياست، سياستى ديگر و فاجعه از آنچه تاكنون حدس مى‌زدند عميق‌تر است، كسى باور نمى‌كرد كار به اينجا بكشد. اين ناباورى حتى در كلام حضرت زينب عليها السلام منعكس شده است:

ما تَوَهَّمْتُ يا شَقيقَ فُؤادى كانَ هذا مُقَدَّراً مَكْتُوباً[1]

اى پاره قلب من! نمى‌پنداشتم كه چنين سرنوشتى برايت مقدر باشد.

اين روى‌داد بى‌سابقه تكان سختى در اركان سياسى جامعه شيعى بلكه جهان اسلام وارد كرد و رعب شديدى بر همه دل‌ها افكند و در پى آن روحيّه يأس و بى‌تفاوتى نسبت به دين و اهداف و ارزش‌هاى متعالى آن، همه گام‌ها را از حركت و تلاش بازداشت.

عبيداللّه بن سليمان- يكى از وزراى برجسته حكومت عباسيان- مى‌گويد:

شهادت حسين بن على عليه السلام بزرگترين و شديدترين ضربه‌اى بود كه در اسلام بر مسلمانان وارد شد؛ زيرا مسلمانان پس از شهادت آن حضرت از هر موفقيّت و گشايشى كه بدان اميدوار بودند و عدالت و دادگرى كه انتظار آن را مى‌كشيدند، مأيوس شدند. [2]

[1] - بحارالانوار، ج 45، ص 115

[2] - جهاد الامام السّجاد عليه السلام، ص 82