علاقه وافرى كه به امام رضا عليه السلام دارد دست به اين كار زده است.

منشأ اين احتمال، نفاقى است كه در چهره مأمون وجود داشت. عملكرد او به گونه‌اى بود كه كسى نمى‌توانست به ماهيّت اعتقادى وى پى ببرد. وى از يك سو از بدگويى و نكوهش صحابه حتى معاويه خوددارى مى‌كرد و معتقد بود اين سياست براى ملكدارى بهتر است. [1] در عين حال اقدام به قتل بسيارى از علويان و در رأس آنان امام رضا عليه السلام كرد و به كارگزار خود در مصر نوشت منبرهايى را كه بر آن‌ها براى حضرت رضا عليه السلام دعوت شده است، شستشو كند. [2]

از سوى ديگر نسبت به خاندان پيامبر صلى الله عليه و آله اظهار ارادت مى‌كرد و حضرت على عليه السلام را برترين آفريده خدا پس از رسول خدا صلى الله عليه و آله مى‌دانست و دستور داد از كسى كه از معاويه به نيكى ياد كند بيزارى جويند. [3]

آنچه مى‌توان درباره اين موضع‌گيرى‌هاى متناقض مأمون گفت اين است كه وى در سياست‌ها و مواضع سياسى از مبادى عقيدتى خويش پيروى نمى‌كرد بلكه اعتقادات خود را متناسب با شرايط سياسى، ابراز و هماهنگ مى‌ساخت. بنابراين ممكن است اظهار تمايل او به امير مؤمنان عليه السلام متأثّر از گرايش وى به مذهب معتزليان بغداد باشد نه اعتقاد به تشيّع. [4]

2- وفاى به نذر

بعضى از محدثان شيعه مانند شيخ صدوق و برخى مورخان اهل سنّت مانند ابوالفرج اصفهانى و شبلنجى اين اقدام مأمون را ناشى از نذر وى مى‌دانند كه اگر بر برادرش پيروز

[1]- عصر المأمون، ج 1، ص 371

[2] - الحياة السياسيّة للامام الرضا عليه السلام ، ص 197

[3] - تاريخ الخلفاء، ص 308

[4] - در ميان گرايش‌هاى فكرى در عصر مأمون بجز تشيع امامى و زيدى مى‌توان از اهل حديث و معتزله نام برد. اهل حديث به عنوان يك فرقه عثمانى، موضع مخالفى با امير مؤمنان عليه السلام داشتند؛ ولى در ميان معتزله بغداد - برخلاف معتزله بصرى كه عثمانى مذهب بودند - گرايش مثبتى نسبت به آن حضرت وجود داشت. اين مسأله موجب شد معتزليان نيز از سوى اهل حديث متهم به تشيع شدند. تشيعى كه از نظر اهل حديث جز به معناى برتر دانستن حضرت على عليه السلام بر ديگران چيز ديگرى نبود