اين فضا با ادعاى جانشينى امام عسكرى عليه السلام توسط جعفر و تصريح وى بر اين كه پيشواى يازدهم هيچ فرزندى از خود بر جاى نگذاشته، مسموم‌تر و مأيوس كننده‌تر شد.

منحرف شدن تعدادى از شخصيّت‌هاى شيعه- كه برخى از آنان سمت وكالت امامان پيشين را داشتند- از خط امامت و ادعاى سفارت دروغين توسط بعضى از آنان و ايستادگى در برابر نايبان منصوب آن حضرت، عامل مهمّ ديگرى بود كه بر شدّت اين بحران مى‌افزود. نمونه‌هاى زير ترسيم كننده شرايط سياسى- فرهنگى و بيانگر وضعيّت بحرانى دوران امامت امام دوازدهم است كه به اجمال بيان شد.

الف- بازرسى منزل امام: مأموران لحظاتى پس از شهادت امام عسكرى عليه السلام به خانه حضرت هجوم برده به بازرسى منزل و مهر و موم كردن دارايى‌هاى آن گرامى پرداختند.

هدف اصلى آنان- با توجه به گزارش جعفر مبنى بر وجود فرزند براى امام- آگاهى از جانشين حضرت و دستگيرى وى بود. از اين رو، همراه خود، زنان قابله‌اى را آورده بودند تا كنيزان حضرت را بازرسى كنند. آنان مادر حضرت مهدى را دستگير كرده نزد معتمد بردند. خليفه از او خواستار فرزندش شد، ولى او منكر داشتن فرزند شد و براى انحراف افكار عمومى از فرزندش، ادعاى باردارى كرد. معتمد او را به قاضى‌القضاة سپرد تا زمان وضع حمل از او مراقبت كند. با مرگ عبيداللّه بن يحيى بن خاقان و شورش يعقوب ليث صفار و زنگيان عليه حكومت، آزاد شد. [1]

يكى از شاهدان- كه به هنگام هجوم مأموران، در منزل امام حضور داشته- مى‌گويد:

«سواران خليفه كه جعفر كذّاب نيز در ميان آنان بود به خانه امام هجوم برده و به غارت اموال و اثاثيه منزل پرداختند. تمام كوشش من حفظ مولايم بود كه ناگاه ديدم او از در خارج شد بدون آن كه مأموران، متوجه شوند.»»

ب- بازرسى خانه‌هاى شيعيان: معتمد پس از ناكامى در جريان بازرسى منزل امام عسكرى عليه السلام در اقدامى گسترده‌تر، دستور بازرسى منازل شيعيانى را داد كه احتمال مى‌رفت حضرت حجت در آنجا پنهان شده باشد. اين كار با همكارى جعفر- كه شيعيان‌

[1] - ر. ك. كمال‌الدين و تمام‌النعمة، ج 1، ص 43 و ج 2، ص 476؛ دلائل الامامه، ص 224. براساس نقل ديگرى، مأموران بيش از دو سال مراقب نرجس خاتون بودند و چون يقين پيدا كردند كه وى حامله نيست، او را رها كردند

[2] - كمال‌الدين و تمام النعمة، ج 2، ص 473