1- ناسيوناليسم‌

عامل ملّيت، از ديدگاه بسيارى از پژوهشگران، از عوامل اصلى زمينه‌ساز جنگ جهانى اوّل محسوب مى‌شود. روح ناسيوناليسم يا تمايل شديد براى وحدت و استقلال سياسى، بين ملتهايى كه داراى زبان، فرهنگ و نژاد مشترك بودند، به صورت يك جنبش و نهضت سياسى در جريان بود. 54 جنگ و شورش در فاصله سالهاى 1789 تا 1914 (1168 ه- ش/ 1293 ه- ش/) بطور مستقيم يا غير مستقيم ناشى از رشد يا سركوب آرمانهاى ملّى بود. [1]اعتراضها، شورشها و بحرانهاى ناشى از احساسات ملّى‌گرايانه در مردم لهستان، چك، صرب، فنلاند، آلزاس و لورن، ايتاليا، دانمارك، رومانى، آلبانى، مقدونيه و بلغارستان، در دوره قبل از جنگ جهانى اوّل، همانند شبكه باروتى شده بود كه با جرقه‌اى منفجر مى‌شد؛ حساسيت و شدّت اين جريانات با همسويى يا تضاد آنها با منافع قدرتهاى بزرگ اروپايى مضاعف مى‌شد.

آلزاس و لورن: اين دو ايالت كه هم فرانسويها و هم آلمانيها را در خود جاى داده است، در جنگ 1870- 1871 آلمان و فرانسه، به خاك آلمان ضميمه شد، در حالى كه هم دولت فرانسه و هم فرانسويهاى مقيم آلزاس و لورن، آرزوى الحاق مجدد اين ايالت را به فرانسه در سر داشتند. اين احساسات ناسيوناليستى از 1900 تا 1914 به صورت اعتراض عليه سلطه آلمانيها در آلزاس و لورن تجلى پيدا كرد. اتحاديه دفاع از آلزاس- لورن كه در مارس 1914 ايجاد شد، نمايندگان تمام احزاب سياسى را گرد آورد. پارلمان اين دو ايالت به رفتار وزارت جنگ آلمان كه از تنبيه افسرى كه بر ضد آلزاسيها، خشونت به كار برده و درگيرى بين نظاميان آلمانى و آنها را فراهم آورده بود اعتراض كرد. [2]

آلمان طى مدت چهل سال، سعى بسيار داشت كه با ممانعت از استفاده و تدريس زبان فرانسه و با تشويق آلمانيها به مهاجرت به آن دو ايالت، آنجا را به يك ايالت آلمانى تبديل كند، ولى اين اقدامات تنها موجب ادامه مقاومت و زياد شدن كينه فرانسويها

[1] - روابط بين‌المللى، راما ملكوته و ناراسيمها رائو، ترجمۀ على صلح جو، ص 21، چاپ و نشر بنياد.

[2] تاريخ روابط بين‌الملل در قرن نوزدهم، پى‌ير رونوون، ترجمۀ قاسم صنعوى، ج 2، ص 364، معاونت فرهنگى آستان قدس رضوى.