آزادسازى اقتصادى و سياسى (پروسترويكا و گلاس نوست)، از تضاد ايدئولوژيكى نظام سرمايه دارى و كمونيسم بشدّت كاست و مجموعه سياستهاى خارجى وى كه دنياى خلع سلاح شده را نويد مى‌داد، موجب همكارى و تفاهم بى‌سابقه در صحنه روابط بين‌المللى گرديد. بسيارى از مناقشات منطقه‌اى، در اين رهگذر، كه جنبه بين‌المللى نيز پيدا كرده بودند، حل و فصل شده و سازمان ملل متحد، در اين راستا، از اعتبار و اهميت بيشترى برخوردار شد، زيرا زمينه‌هاى تحقق سيستم امنيت دسته جمعى و تصميم‌گيرى در شوراى امنيّت كه فقط از طريق همكارى و تفاهم حاصل مى‌شود، فراهم گشت. كشورهاى اقمارى و متحد نزديك شوروى (در اروپاى شرقى) از استقلال و قدرت عمل بيشترى بهره‌مند شده و امكان استقلال آنها از مسكو فراهم گشت. در سايه چنين تحولات و تغييراتى، صورت‌بندى نظام دو قطبى دگرگون شد و بستر مساعد براى شكل‌گيرى نظم نوين بين‌المللى مهيا گشت.

فروپاشى شوروى، سرآغاز نظم نوين جهانى‌

سرانجام، امپراتورى مليّتها به همراه ايدئولوژى كمونيسم، نظام تك حزبى و سيستم اقتصادى سوسياليسم در سال 1991 فروپاشيد و به استقلال خواهى جمهوريهاى شوروى، جامه عمل پوشاند و پانزده كشور مستقل در صحنه بين‌المللى ظهور كردند؛ هر چند، تعدادى از اين جمهوريها در يك اتحاد نيم بند (جامعه مشترك‌المنافع) به حيات خود ادامه مى‌دهند. در واقع، ظهور قدرت سياسى گورباچف در سال 1985، خود به منزله دوره‌اى بود كه دنيا به سوى نظم ديگرى سوق داده مى‌شد؛ زيرا در اين مرحله، كشورهاى اروپاى شرقى از سلطه كمونيسم و مسكو رهايى بسته و اتحاد دو آلمان نيز حاصل شد. در هر صورت، با متلاشى شدن ابر قدرت شرق، نظام دو قطبى، يك پايه اصلى خود را از دست داد و به طور حتم، اين سيستم نيز به همراه فروپاشى شوروى، متلاشى گرديد. امّا اينكه چه نظام بين‌المللى، بر عرصه روابط و رفتار دولتها حاكم شده است، هنوز صورت‌بندى آن، بخوبى مشخص و متعيّن نشده است؛ از اين رو، در اينجا، به اشكال و صورتهاى محتمل نظم نوين جهانى در آينده اشاره مى‌كنيم.