عقايد و رفتار عمومى مردم، نخبگان سياسى را وادار مى‌كند تا اصلاحات و دگرگونيهايى در ساختارهاى سياسى، اقتصادى و اجتماعى به وجود آورند. اين پديده، خود يك فرآيند پيچيده و مستمر است و آثار آن در بلند مدت به صورت داده‌ها و جهت گيريهاى جديد سياست خارجى نمايان مى‌شود. [1]

استفاده از راديو، تلويزيون، ماهواره، فيلم، مجلات و روزنامه‌ها، خبرگزاريها و هزاران وسيله ديگر، مى‌تواند بر احساسات، اذهان و اقدامات يك ملّت تأثير گذاشته و نتيجه مطلوب را براى كشورى كه از اين ابزارها استفاده مى‌كند به بار آورد، [2] چنانكه، يكى از عوامل مؤثر در تحول جوامع كمونيستى اروپاى شرقى را تبليغات بسيار گسترده جوامع غربى، پس از جنگ جهانى دوّم تا فروپاشى شوروى دانسته‌اند.

4- ابزار نظامى: در سلسله مراتب ابزارهاى اجراى سياست خارجى، به كارگيرى زور و توسل به قوه قهريه در آخرين مرتبه قرار مى‌گيرد؛ زيرا از يكسو، اصل بر حل و فصل اختلافات بر مبناى اصول همزيستى مسالمت‌آميز است و جنگ و تجاوز به عنوان يك پديده نامشروع بين‌المللى شناخته شده است. از سويى ديگر، هزينه بسيار بالاى جنگ در دنياى مدرن معاصر، دورانديشى بيشترى را براى استفاده از اين ابزار طلب مى‌كند. اگر هدف سياست خارجى، تأمين منافع ملى است و براى حصول آن بايد حداقل هزينه را مصرف كرد و بيشترين سود را برد، پس، استفاده مستقيم از ارتش و آغاز جنگ، راه حل منطقى و مطلوب نمى‌باشد. از اين رو، دولتها اهتمام والايى دارند كه با استفاده از ساير عوامل و ابزارها، اهداف مندرج در برنامه‌هاى خود با كشورهاى ديگر را متحقق سازند.

تأسيس نيروى نظامى و پيدايش تسليحات به صورت ساده آن، به تأسيس حيات و جامعه انسانى باز مى‌گردد. [3] دفاع از سرزمين و مقابله با تهاجم بيگانگان، جزو اولين وظايف ارتش محسوب مى‌شود. اصل دفاع و حفاظت از مصالح جامعه، به تدريج، روند انحرافى به خود گرفت و ارتش در عمليات تهاجمى و اشغال سرزمينهاى ديگر به‌

[1] اصول سياست خارجى و سياست بين‌الملل، 194-196.

[2] - روابط بين‌الملل در جهان متغير، ص 180-184.

[3] - ر. ك. جامعه شناسى جنگ و ارتش، پيتر مى‌ير، ترجمۀ عليرضا ازغندى و محمد صادق مهدوى، قومس.