فصل سوم

جنگ جهانى دوم و آثار آن

جنگ جهانى دوم در مقايسه با جنگ بزرگ (جنگ جهانى اوّل)، جنگى بمراتب فراگيرتر، مخربتر و هولناكتر بود. ميدان نبرد، به حقيقت، ميدانى جهانى بود و قدرتهاى بزرگ بين‌المللى در آن درگير بودند. اين جنگ، على‌رغم تفاوتهاى ظاهرى با جنگ جهانى اوّل، بطور ماهوى با آن مشابه بود. اين بار نيز، اروپاييان به جان هم افتاده بودند و صحنه اصلى جنگ را قارّه اروپا تشكيل مى‌داد. همان طور كه آلمان در سال 1914 م موجب قاره‌اى شدن و سپس جهانى شدن جنگ گرديده بود، اين بار هم، شعله جنگ را برافروخت. تاحدودى، متحدين و متفقين امروز، همان متحدين و متفقين ديروز بودند.

اين جنگ نيز، بيش از همه، بدين علت آغاز شد كه آلمان به عنوان قدرت غالب و عنصر تعيين كننده در نظام قاره و بين‌الملل مطرح شد. با اين وجود، شايد جنبه ايدئولوژيك گرفتن جنگ جهانى دوم، وجه متمايز كننده آن با جنگ جهانى اوّل باشد.

جنگ جهانى دوم، ابتدا بين دولتهاى فاشيست و توتاليتر با دولتهاى مبتنى بر نهادهاى دموكراسى جريان داشت و آنگاه، پس از يورش آلمان به شوروى، رنگ ايدئولوژيك به خود گرفت و كمونيست نيز به صف جنگجويان پيوست. اين جنگ به مثابه رقابت، رويارويى و تلاش براى پيروزى در ميان ايدئولوژيهاى فاشيسم، كمونيسم و ليبراليسم قلمداد مى‌شود. هر يك از آنان مى‌خواستند طرحى خاص براى سطه خود بر جهان به مرحله اجرا درآورند تا از اين طريق هم نظم بين‌المللى را پى‌ريزى كنند و هم سرورى و آقايى خود را به ديگران بقبولانند.

تجزيه و تحليل جنگ جهانى دوم با دشواريهاى قابل ملاحظه‌اى رو به روست. حجم‌