عظيم مطالعات در مورد آن، چنان تنوعى به آثار و متون اين جنگ داده كه پى بردن به حقيقت و واقعيت را تا حدودى مشكل ساخته است؛ بويژه اينكه مسؤول جنگ كيست؟

علل و عوامل آغاز جنگ چيست؟ و چرا روند جنگ بگونه‌اى پيچيده، پاى شورويها و آمريكاييها را به ميدان كشيد؟ تلاش ما در اين فصل بر آن است كه تا حد امكان، برخى از جنبه‌هاى اين پديده و واقعيت بين‌المللى را آشكار سازيم؛ هر چند قصد بر آن نيست كه تمام ابعاد و جزييات، به تفصيل، مورد بررسى و تحليل قرار گيرد.

علل و عوامل جنگ جهانى دوم‌

جنگ، به طور كلى، به عنوان يك پديده اجتماعى، داراى علل و عوامل متعددى است كه نظريه پردازان جنگ و صلح، آنها را طرح و بيان كرده‌اند. جنگ جهانى دوم، بطور خاص، از بعضى علل و عوامل ويژه ناشى مى‌شد كه الزام به توضيح آنها آشكار است كه در اينجا، به برخى از مهمترين آنها مى‌پردازيم:

نقش هيتلر

آن دسته از پژوهشگران تاريخ روابط بين‌الملل كه به نقش مردان بزرگ در حوادث تاريخى اعتقاد راسخ دارند، به هيتلر و نقش او در ايجاد جنگ جهانى دوم، بهاى زيادى مى‌دهند. روان شناسان، بويژه، به نقش افراد توجه زيادى دارند. [1]

على‌رغم آنكه بسيارى از دولتمردان و فرماندهان نظامى با او همگام و هم‌رأى نبودند، اين هيتلر بود كه با سخنرانيهاى آتشين و مهيّج خود، احساسات ملّت آلمان را برمى‌انگيخت. هيتلر در كتاب «نبرد من»، آرمان ايجاد «رايش» يا امپراتورى بزرگ آلمان را به تصوير كشيد. اين آرمان تنها از طريق نابودى نظم حاكم، توسعه مرزهاى آلمان و نقض حقوق و قراردادهاى بين‌المللى امكان پذير بود. شخصيت اقتدار طلب هيتلر اقتضا مى‌كرد كه جنگ را تدارك ديده و آغاز كند؛ شخصيتى كه جاه طلبيهاى وى و اشتهاى سيرى ناپذيرش در گسترش قلمرو اقتدار، تنها از راه توسل به زور ارضا مى‌شد. به عقيده‌

[1] تاريخ روابط بين‌الملل در قرون وسطى، فرانسوا - ل - گانسهوف، ترجمۀ قاسم صنعوى، ص 13-29.