مشكلات فرهنگى‌

يكى از مشكلات عمده بر سر راه حكومت اميرمؤمنان عليه السلام انحراف‌هاى دينى و اخلاقى بود كه در جامعه آن روز، وجود داشت.

اين انحراف‌ها كه به تدريج بعد از رحلت پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم به وجود آمد، جامعه تربيت شده آن حضرت را تا حدودى دگرگون كرد، به طورى كه در اواخر حكومت «عثمان» عدالت اجتماعى، رنگ باخته و جامعه به دو طبقه فقير كوخ‌نشين و ثروتمند كاخ‌نشين، تبديل شده بود. [1]

از نظر اخلاقى بسيارى دچار انحطاط شده و روحيه تمرد و سركشى و نپذيرفتن حق دوباره به جامعه برگشته بود، كوچك‌ترها به بزرگ‌ترها احترام نمى‌گذاشتند و تقوا و فضيلت رخت بربسته، گناه و معصيت سايه شوم خود را گسترده بود.

دانشمندان به جاى دفاع از ارزش‌ها نفاق پيشه كرده و از وظايف خود طفره مى‌رفتند و دين به دنيا فروشان، زبان به تملق و چاپلوسى گشوده بودند. [2]

امتيازات طبقاتى و تبعيض‌هاى نژادى رواج يافته بود، يكى به عنوان عرب و ديگرى به عنوان عجم، يكى به بهانه داماد خليفه و ديگرى به عنوان همسر پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم، هر كدام سهم ويژه‌اى از بيت‌المال مسلمانان داشتند.

عده‌اى دچار روحيّه «مَنيت» و «استكبار» شده و عده ديگرى بدون صلاحيت لازم، با تكيه بر آرا و نظريات خود، در احكام دين اظهار نظر

[1] - نهج‌البلاغه، فيض الاسلام، خطبۀ 3، ص 52

[2] - همان، خطبۀ 224 و 129، ص 400 و 729