سوگند به آن خدايى كه دانه را شكافت و انسان را آفريد، اگر نه اين بود كه جمعيّت بسيارى گرداگردم را گرفته، و با وجود ياوران، حجّت تمام شده، و اگر نبود عهد و پيمانى كه خداوند از دانشمندان گرفته كه در برابر شكم‌بارگى ستمگران و گرسنگى ستمديدگان، سكوت نكنند، من مهار شتر خلافت را بر روى كوهانش مى‌افكندم، و آخر آن را با جام اوّلش سيراب مى‌كردم ... [1]

امام عليه السلام در اين سخنان، دو انگيزه مهم را براى به دست گرفتن حكومت مطرح كرده است: نخست حضور و استقبال مردم و اعلام پشتيبانى از حكومت، و ديگرى برقرارى عدالت و جلوگيرى از ستم.

نخستين اقدامات حكومتى‌

امير مؤمنان عليه السلام پس از آن كه كار بيعت خاتمه يافت، سياست آينده خود را- به‌منظور تحقّق بخشيدن به اهداف خويش از پذيرش حكومت- اعلام كرد. خطوط و مواد اين سياست يك امر اتّفاقى و ناگهانى نبود كه امير مؤمنان عليه السلام همان روز آن را ابداع كرده باشد، بلكه مجموعه برنامه و روشِ رسول خدا صلى الله عليه و آله بود كه از وحى و قرآن سرچشمه مى‌گرفت.

كارهايى كه از نظر امير مؤمنان عليه السلام اولويّت و فوريّت داشت شامل سه قسمت بود: نصب كارگزاران صالح، از ميان بردن تبعيضات و احقاق حق و بازگرداندن اموال به غارت رفته و تقسيم عادلانه بيت‌المال.

[1] - نهج‌البلاغه، خ 3، «اَما وَالَّذى فَلَقَ‌ الْحَبَّةَ‌ وَ بَرَأَ النَّسَمَةَ‌ لَوْلا حُضُورُ الْحاضِر، وَ قِيامُ‌ الْحُجَّةِ‌ بِوُجُودِ النّاصِر، وَ ما اخَذَ اللّهُ‌ عَلَى الْعُلَماءِ الّا يُقُارُّوا عَلى‌ كِظَّةِ‌ ظالِمٍ‌ وَ لا سَغَبِ‌ مَظْلُومٍ‌ لَاَلْقَيْتُ‌ حَبْلَها عَلى غارِبِها وَ لَسَقَيْتُ‌ آخِرَها بِكَأْسِ‌ اوَّلِها»