شيعه و عالمان دينى آنان بيش‌تر شناخته شوند و پايگاه مردمى بيابند، بدين منظور، ابتدا مى‌گفتند: هدف ما سرنگون كردن دستگاه بنى اميّه و راحت كردن مردم از ظلم آنان است و آن‌گاه كه بنى‌اميّه را سرنگون ساختيم، درباره حاكم و رئيس جامعه، كه بايد از اولاد رسول خدا صلى الله عليه و آله باشد، متحد مى‌شويم. در اين رهگذر، در آغاز مبارزه، از خود و از غير خود، كسى را رئيس قرار ندادند، فقط در سرنگون كردن بنى‌اميّه كوشيدند، اما علاوه بر آن، سعى مى‌كردند توطئه دور كردن بنى‌فاطمه عليها السلام را از حكومت نيز مخفى كنند؛ مى‌گفتند: ما به نفع بنى‌فاطمه عليها السلام پيكار مى‌كنيم، حتى در خراسان و برخى نقاط ديگر، مى‌گفتند: ما براى خون‌خواهى فرزندان شهيد فاطمه عليها السلام به پا خاسته‌ايم. آن‌ها با اين خُدعه، از پشتيبانى شيعه بهره‌مند گرديدند، ولى پس از تثبيت مقام خود، به آنان بى‌اعتنايى نمودند و قساوت قلب و ظلم خود را آشكار ساختند. [1]

ب- شور مذهبى:

در اوايل حكومت بنى عباس، شور اسلامى در جامعه حكمفرما بود و مسلمانان از حرارت معنوى اسلام گرم بودند و مردم كشورهاى همجوار هنوز قدرت برابرى با كشور اسلامى را نداشته، تجديد سازمان نكرده بودند و تشكّل سنجيده‌اى نداشتند تا سدّ راه مسلمانان و مانع از پيشرفت آن‌ها باشند. از اين رو، در زمان خلفاى عبّاسى پيشرفت‌هاى چشمگيرى در ابعاد فرهنگى، سياسى، جغرافيايى، اقتصادى و نظامى نصيب مسلمانان گرديد. تشكيل «بيت الحكمة»، نهضت ترجمه و انتقال انديشه‌هاى مكتبى، ابراز نظرات علمى، كلامى و فلسفى و بسيارى از پيشرفت‌هاى جغرافيايى در اين دوره صورت گرفت. [2]

انقلاب فرهنگى حضرت امام صادق عليه السلام نيز در اين ايام جان گرفت؛ همزمان با انتقال قدرت و حكومت از بنى اميّه به بنى‌عباس، دريچه‌اى به روى مردم گشوده شد و آن تأسيس دانشگاه بزرگ جعفرى بود و گسترش رشته‌هاى علوم اسلامى و طبيعى كه به دست پيشواى مذهب شيعه، امام صادق عليه السلام بنيان نهاده شد كه از مهم‌ترين و بنيادى‌ترين فعاليت‌هاى علمى، فرهنگى و تربيتى امام ششم عليه السلام به شمار مى‌رود. آن‌

1) - زمامداران خودسر، ص 159، با تصرف.

2) - علل پيشرفت اسلام و انحطاط مسلمين، ص 362 - 363.