درس دوازدهم: تلقّى نادرست از مفاهيم دينى‌

بى شك، مسلمانان در استحكام و توسعه دين خود، به پيشرفت‌هاى چشمگيرى رسيدند، به علوم و فنون زمان خود دست يافتند و در معارف عقلى و نقلى از ديگر ملل و اقوام سبقت جُستند، ولى هر قدر از پيشوايان دينى و خاندان نبوى عليهم السلام دورى گزيدند، از مفاهيم دينى فاصله گرفتند و برداشت‌هاى عقلانى و مصالح شخصى خود را در آن‌ها دخالت دادند، به حدّى كه اكنون برخى از آن‌ها حامل معانى اصيل و كُهَن خود نيست.

ترويج و توسعه معانى جديد و برداشت‌هاى نادرست از مفاهيم اصيل اسلامى، آثار نامطلوبى در شناخت اسلام، انديشه، عقيده و عمل مردم داشته است. در ذيل، به برخى از اين موارد اشاره مى‌شود:

1- سرنوشت و قضا و قدر

مردم معمولًا تصور مى‌كنند كه هر حادثه‌اى، خواه فعل آدمى و خواه ديگر پديده‌هاى طبيعى، مقهور اراده الهى است و خواه و ناخواه در ظرف خود، واقع خواهد شد و هيچ‌كس قادر به تغيير آن نيست. [1]

اين تفكّر در زمان حكومت فرعونى و استبدادى بنى‌اميّه رواج يافت؛ زيرا در زمان آنان، ستمگرى و سفّاكى به اوج خود رسيد و چون قهراً در طبايع شورش پيدا مى‌شد، هر گاه شكايتى از كسى اظهار مى‌شد، طرفداران حكومت به تقدير الهى حواله داده و او را ساكت مى‌كردند؛ مى‌گفتند: آنچه واقع مى‌شود، مقدّر و مرضىّ خداست. [2]

1) - ر. ك. به: علل پيشرفت اسلام و انحطاط مسلمين، ص 278.

2) - مجموعۀ آثار، مرتضى مطهرى، ج 1، ص 376 به نقل از: تاريخ علم كلام، شبلى نعمان، ج 1، ص 14.