افزون‌تر و جامعه انسانى به سراشيبى سقوط نزديك‌تر مى‌شود و سرانجام به نابودى مى‌گرايد. و اين يك سنّت ثابت الهى و درباره همه ملّت‌ها قابل اجرا است:

(وَ كَمْ اهْلَكْنا مِنْ قَرْيَةٍ بَطِرَتْ مَعيشَتَها فَتِلْكَ مَساكِنُهُمْ لَمْ تُسْكَنْ مِنْ بَعْدِهم الَّا قَليلًا وَ كُنَّا نَحْنُ الْوارِثينَ)؛ [1]

چه بسيار مردم قريه‌اى را هلاك ساختيم كه از زندگى خود دچار سرمستى شده بودند و اين خانه‌هاى آن‌ها است كه پس از آنان، جُز اندك زمانى در آن‌ها سكونت نشد و ما وارث ايشان هستيم.

مسلمانان به تدريج، به اين سرنوشت دچار شدند. آنان هنگامى كه كشورهايى همچون ايران، روم و اندلس را فتح كردند، غنايم جنگى فراوانى به دست آوردند، داشتن مال، عجب و غرور ناشى از پيروزى‌هاى نظامى و سياسى از يك سو و آشنايى آنان با فرهنگ جديد تجمّل‌پرستى و مردمان دنياطلب اين سرزمين‌ها از سوى ديگر، زمينه را براى آسايش‌طلبى و رفاه زدگى‌شان آماده كرد، به‌ويژه زرق و برق و دورنماى تمدن كُهن دو امپراتور ايران و روم بيش‌تر آنان را با مال‌پرستى و دنياطلبى آشتى داد و با ثروت‌اندوزى و رقابت در امور مادى آشنا ساخت، به حدّى كه آمال خود را در رسيدن به مال انبوه ديدند، ثروت را آب حيات پنداشتند و روز و شب تشنه كام و شتابان به سوى آن تاختند و پاى بند سيم و زر شدند و در قفس عيش و نوش ماندگار.

دورنمايى از تجمّل پرستى جوامع اسلامى:

اسراف، الگوى مصرف را برده و تجمّل پرستى، قناعت و غناى نفس را ربوده بود، توده مردم، به‌ويژه خلفا و زمامداران و حرم‌سراى آنان، غرق در عيش و عشرت بودند. چه پول‌هاى گزاف و بى‌حسابى كه براى تأمين تجمّلات صرف كردند كه امروز مظاهرى از آن در منظر تاريخ، مشهود است! از جمله، المعتضد باللَّه در بغداد كاخى ساخت به نام «قصر التّاج» كه ساختمان آن سال‌ها

1) - قصص (28)، آيۀ 58.