درس اول ملاك پيشرفت و انحطاط

تعريف «تمدن» و انواع آن‌

همان‌گونه كه هنگام خريد چيزى از نوع و كيفيت آن مى‌پرسيم يا هنگام برخورد با شخصى، از هويت او جويا مى‌شويم تا- هرچند به اختصار- بدانيم كه او كيست و از چه ويژگى‌هايى برخوردار است، در اين جا نيز نخست لازم است با مفهوم «پيشرفت» و «انحطاط» آشنا شويم، سپس ملاك هر يك از اين دو را بيان كنيم:

«پيشرفت» عبارت است از:

«پيدايش و توسعه تفكّر دينى و خلّاقيت فرهنگى، ايجاد امنيت عمومى و آسايش جامعه.»

ويل دورانت در اين باره مى‌نويسد:

«ظهور تمدّن هنگامى امكان‌پذير است كه هرج و مرج و ناامنى پايان پذيرفته باشد؛ چه فقط هنگام از بين رفتن ترس است كه كنجكاوى و احتياج به ابداع و اختراع به كار مى‌افتد و انسان خود را تسليم غريزه‌اى مى‌كند كه او را به شكل طبيعى، به راه كسب علم و معرفت و تهيّه وسايل بهبود زندگى سوق مى‌دهد.» [1]

دقّت در اين تعريف نشان مى‌دهد كه ما در اين كتاب، پيشرفت و تمدّن خاصّ دينى و فوق مادى را دنبال مى‌كنيم؛ با اين توضيح كه تمدّنها و پيشرفت‌هاى بشرى به سه قسم تقسيم مى‌شود:

1) - تاريخ تمدّن (مشرق زمين)، ويل دورانت، ص 3.