تمدن انسانى قرار مى‌گيرد. به عكس، جامعه‌اى كه اختناق و استبداد در آن حاكم باشد، راه‌كارهاى پيشرفت را به روى خود مى‌بندد و در سياه‌چال انحطاط باقى مى‌ماند.

تاريخ، سرزمين حبشه را به‌عنوان مظهر عدل و آزادى هنوز در تصوير دارد. در سال‌هاى نخستين بعثت، پيامبر خدا صلى الله عليه و آله مسلمانان را تشويق كرد تا به حبشه هجرت كنند و علت اين انتخاب را چنين فرمود:

(فَانَّ بِها مَلِكاً لا يُظْلَمُ عِنْدَهُ احَدٌ وَ هِىَ ارْضُ صِدْقٍ ... )؛ [1]

در آن جا زمامدارى است كه با وجود او، به كسى ستم نمى‌شود و آن سرزمينى پاك است.

ه- جهل و دانش‌

آشنايى با علوم و فنون از ديگر مظاهر تمدن، و جهل و ناآگاهى و نداشتن شناخت كافى نسبت به علم و صنعت از نشانه‌هاى عقب ماندگى و سقوط است. جامعه‌اى پيشتاز است كه بهره‌اى از معارف بشرى را دريابد و گامى فراسوى علم و معرفت بردارد، و گرنه در پيچ و خم حيات، همچنان حيرت زده مى‌ماند و ره به جايى نمى‌برد.

زندگى قوم سبأ نمونه كوچكى از پيشرفت‌هاى فنى و صنعتى است كه قرآن به بخشى از آن اشاره مى‌كند. آن‌ها در يمن زندگى مى‌كردند؛ سرزمينى كه فاقد آب و رودخانه بود.

مردم اين منطقه با ساختن سدهاى خاكى و سنگى از آب‌هاى سرگردان استفاده مى‌كردند. بزرگ‌ترين آن‌ها سدّ مأرب بود. با ساختن اين سد، آنان به پيشرفت‌هاى چشمگير اقتصادى دست يافتند كه در مجموع، از آن به «تمدّن قوم سبأ» تعبير مى‌شود.

اين تمدن مدتى براى باستانشناسان و مورّخان ناشناخته بود تا اين‌كه در قرن نوزدهم، هيأت‌هاى باستان‌شناسى اروپايى به اين سرزمين دست يافتند و نقشه‌ها، مجسمه‌ها، خطها و ديگر آثار گران‌بهاى باقيمانده از اين سرزمين را به دست آوردند كه امروزه زينت‌بخش موزه‌هاى جهانى است. [2]

1) - الصحيح من سيرة النبى، سيد جعفر مرتضى عاملى، ج 2، ص 50؛ سيره، ابن هشام، ج 1، ص 321.

2) - ر. ك. به: قصص قرآن، صدر بلاغى، ص 380؛ تفسير نمونه، ج 18، ص 58.