درس دوم پيدايش تفكّر دينى‌

مقدمه‌

پس از نشان دادن تصويرى روشن از مفاهيم پيشرفت و انحطاط، به علل پيشرفت مسلمانان مى‌پردازيم. انديشمندان و تحليل‌گران تاريخ در تبيين علل پيشرفت سريع اسلام، بر سه نظرند:

1- گروهى معتقدند كه علل حقيقى نهضت اسلامى و سرعت گسترش آن نامعلوم است و ما نمى‌توانيم عوامل اصلى آن را دريابيم.

2- گروهى مى‌كوشند كه اين پديده مهم تاريخى را بپوشانند و با اصطلاحاتى مطلق و مُبهم همچون «مقتضاى محيط و تاريخ» آن را توجيه نمايند. [1]

3- نظريه سوم كه به توضيح و تبيين آن مى‌پردازيم، عبارت است از اين‌كه برخى از انديشمندان و جامعه‌شناسان و مورّخان، به عكس گروه اول و دوم، راز اين پيشرفت را مرهون عواملى مى‌دانند؛ از جمله:

پيدايش تفكّر دينى؛

فراگيرى و جامعيّت اسلام؛

فطرى بودن اسلام؛

توجه به علم و دانش؛

پاى‌بندى مسلمانان به ارزش‌هاى اخلاقى؛

رهبرى؛

نقش مردم.

1) - ترجمه و تفسير نهج‌البلاغه، محمدتقى جعفرى، ج 23، ص 118 - 119.