خلاصه درس‌

1- «فراگيرى و جامعيّت اسلام» به معناى تكامل نهايى در برنامه‌ريزى‌هاى نظرى و عملى است؛ در همه مسائل فردى و اجتماعى، سياسى و اقتصادى، عقلى و تربيتى و ديگر معارف لازم، به دقت نظر داده و هر تر و خشكى را بيان نموده است. مسلمانان اين امتياز اسلام را درمى‌يافتند و مى‌ديدند كه اين مكتب در آخرت‌جويى، او رادو اذكار و نذر و نوازش خلاصه نمى‌شود، بلكه دينى است كه ميان دنيا و آخرت آشتى داده و بر حظّ دنيوى همچون اخروى توصيه نموده است. از اين رو با دريافت اين حقيقت، بدان مى‌گرويدند و گمشده خود را در آن مى‌يافتند.

2- اسلام آيينى است همگانى و عالمگير، به زمان و مكان خاصّى محدود نمى‌شود، شرق و غرب در نظر آن يكسان است و قوانينش همه قبيله‌ها و نژادها را شامل مى‌گردد.

3- قرآن با اين‌كه در موقعيت‌ها، مكان‌ها و زمان‌هاى گوناگون نازل شده، ولى با اين همه، قوانينش‌سارى، روشن، منسجم و هماهنگ است و در هيچ يك از آن‌ها كمبود و ابهامى به چشم نمى‌خورد و بحق، «تبيان كل شى‌ء» است و نقض‌پذير نمى‌باشد.

4- اسلام تفقّه‌پذير است، نه تعبّدپذير؛ يعنى: دستوراتش از باب پذيرش مستقيم و تسليم محض نيست، بلكه پيوندى ناگسستنى ميان عقل و شرع است كه از آن به «ملازمه عقلى» تعبير مى‌شود و هر چه شرع بر آن حكم كند، عقل هم مى‌پذيرد و عكس آن نيز چنين است.

پرسش‌

1- تكامل نهايى اسلام را با آيات توضيح دهيد.

2- مقصود از «جهان وطنى اسلام» چيست؟

3- به چه دليل، در قرآن تضادّ و تناقض وجود ندارد؟

4- تفقّه با تعبّد چه فرقى دارد و به چه دليل، اسلام تفقّه‌پذير است؟