مى‌بايست همه مردم حق را به‌طور يكسان مى‌پذيرفتند و حتى دو نفر در آن اختلاف نمى‌كردند.

3- برخى برآنند كه «فطرت، صفحه سفيدى است كه در بدو امر، چيزى در آن نيست، ولى هرچه در آن نوشته شود مى‌پذيرد، چه الهام رحمانى باشد و چه وسوسه شيطانى.» [1] اين تعريف نيز كامل و درست نيست؛ زيرا دين چيزى نيست كه بشر نسبت به آن بى‌تفاوت باشد، بلكه حقيقتى است كه طلب و خواست آن در سرشت و نهاد آدمى نهفته است؛ بسان هسته خرما و انار كه در ذات آن‌ها استعداد درخت خرما و انار شدن وجود دارد و هسته خرما به درخت انار و هسته انار به درخت خرما تبديل نمى‌شود. [2]

4- فطرت «شعور ذاتى است كه انسان در درون خود مى‌يابد و هيچ عاملى بر آن نمى‌شناسد»؛ مانند كسى كه كار بدى انجام داده يا در حال انجام دادن است و خود را نكوهش مى‌كند، در حالى كه به يقين مى‌داند كسى از كار وى آگاه نيست. از سوى ديگر، مى‌دانيم كه سرزنش درونى غالباً واكنشى از تقليدها و مقايسه‌هايى است كه در جامعه پديد مى‌آيد يا ناشى از ايمان به خدا و روز قيامت مى‌باشد. [3]

بنابرآنچه گفتيم، «فطرت، مجرّد استعداد و آمادگى است براى پذيرش خير و پرهيز از شرّ به محض درك و دريافت خير و شر بودن هر يك از آن‌ها.» «[4] به ديگر سخن؛ «فطرت عبارت است از: استعداد پذيرش كليات شرايع الهى نزديك به فعليت.» [5]

از تعريف‌هاى گذشته، برمى‌آيد كه فطرت آيينه‌اى است كه در آن، وجود خدا و عناوين كُلى شرايع منعكس مى‌شود و انسان به‌طور خودكار، خير و نيكى و شرّ و فساد را درمى‌يابد، به شرطى كه بينايى او به حال خود بماند و چشم بصيرتش در اثر تعليمات سوء خانواده و محيط در پرده گمراهى قرار نگيرد و روح خود را با عادت‌ها و تقليدها آلوده نسازد؛ [6] همانند دستگاه تصوير بردار قوى و مدار بسته‌اى كه همچنان به تصوير و ضبط صحنه‌ها و صداها مى‌پردازد، ولى اگر مانعى پيش آيد از انعكاس صوت و تصوير بازمى‌ماند.

1) - فى ظلال نهج‌البلاغه، محمدجواد مغنيه، ج 1، ص 58.

2) - فطرت، ص 172.

3) - فى ظلال نهج‌البلاغه، ج 1، ص 58.

4) - همان.

5) - الميزان، سيد محمدحسين طباطبائى، ترجمۀ موسوى همدانى، ج 16، ص 280.

6) - ر. ك. به: اصول كافى، محمد بن يعقوب كلينى، ترجمۀ كمره‌اى، ج 4، ص 684.