تا زمينه‌اى در نهاد و سرشت آدمى نباشد، عقيده‌اى را نمى‌پذيرد و اصولًا در پذيرش تعاليم مكتبى الزام و اكراهى نيست. [1] آنچه هست يادآورى و تذكار است، نه الزام و اجبار.

(فَذَكِّرْ انَّما انْتَ مُذَكِّرٌ لَسْتَ عَلَيْهِمْ بِمُصَيْطِرٍ)؛ [2]

پس تذكّر ده كه تو فقط تذكّر دهنده‌اى؛ تو سلطه‌گر نيستى (بر ايمان) مجبورشان كنى.

بر اين اساس بود كه وقتى پيامبر خدا صلى الله عليه و آله گرد و غبار محيط و جهل و خرافات را از دل مردم زمان خود مى‌زدود و گنج درونى وجودشان را به آنان مى‌نمود، به فطرت اوليه خود بازمى‌گشتند و از تعاليم آسمانى او پيروى مى‌كردند و به حوزه اسلام وارد مى‌شدند. و اين روش ثابت و پسنديده همه انبيا است:

«فَبَعَثَ فيهِمْ رُسُلَهُ وَ واتَرَ الَيْهِمْ انْبِياءَهُ لِيَسْتَأْدُوهُمْ ميثاقَ فِطْرَتِهِ وَ يُذَكِّرُوهُمْ مَنْسِىَّ نِعْمَتِهِ وَ يَحْتَجُّوا عَلَيْهِمْ بِالتَّبْليغِ وَ يُثيرُوا لَهُمْ دَفائِنَ الْعُقُولِ»؛ [3]

خداوند رسولانى را در ميان آنان (مردمان) برانگيخت و پيامبرانش را پياپى به سوى آنان فرستاد تا مردم را به اداى پيمان فطرى كه با خدايشان بسته بودند وادار نمايند و نعمت فراموش شده او را به يادشان بياورند و با تبليغ دلايل روشن، وظيفه رسالت را به جاى آورند و نيروى مخفى عقول مردم را برانگيزانند و بارور سازند.

بديهى است كه اين پيمان، نه لفظى و قراردادى، بلكه مطابق با خلقت و همسو با فطرت است. گرچه پيمان فطرى توحيد و صحيفه مستور دين گرايى همواره توسط پيامبران بازخوانى مى‌شده، ولى گاهى نيز بدون عامل خارجى جوانه مى‌زند و نُمود مى‌يابد؛ با راهنمايى پيامبر درونى، پرده غفلت را مى‌درند، خَس و خاك دل را مى‌زدانيد، فطرت نهان خود را باز مى‌يابند و موحّد مى‌گردند.

حضور برخى از موحّدان در جوّ جهل‌آميز عربستان و در ميان جاهلان و بت‌پرستان دليل خوبى بر اين مدعا است؛ آن روز در محيط شرك‌آلود آن ديار، علاوه بر خاندان‌

1) - سورۀ بقره (2)، آيۀ 256. براى توضيح بيشتر ر. ك. ترجمه الميزان، ج 2، ص 523 - 525.

2) - سورۀ غاشيه (88)، آيۀ 21 - 22.

3) - نهج‌البلاغه، خطبۀ 1.